Samopylność
Kwiat tulipana (w środku słupek, dookoła żółte pręciki)
Samopylność, samozapylenie – forma autogamii występująca u roślin nasiennych. Polega na zapyleniu słupka pyłkiem pochodzącym z pręcików z tego samego kwiatu, lub innych kwiatów, ale rosnących na tej samej roślinie[1]. W wyniku tego procesu nie następuje wymiana materiału genetycznego.
Rośliny obcopylne wykształciły różne mechanizmy zapobiegające samozapyleniu: przedprątność, przedsłupność, dwupienność, różnosłupkowość, samopłonność[2], jednak nie są one całkowicie skuteczne. Część nasion może powstawać w wyniku zapylenia pyłkiem pochodzącym z innej rośliny (zapylenie krzyżowe), a część w wyniku samozapylenia. Tak jest np. u berberysu Thunberga, rutewki orlikolistnej i wielu innych. Liczba nasion powstałych w wyniku samozapylenia zależy od różnych czynników, duży wpływ ma pogoda. Przy dobrej pogodzie, gdy kwiaty są licznie odwiedzane przez owady, większość nasion powstaje w wyniku zapylenia krzyżowego, w czasie długotrwałych deszczów większa jest szansa na samozapylenie. U złoci żółtej w czasie deszczu kwiaty zamykają się i wówczas dochodzi w nich do samozapylenia. U lobelii jeziornej samozapyleniu ulegają kwiaty podwodne, natomiast kwiaty nad powierzchnią wody są zapylane przez owady[potrzebny przypis].
U roślin, których kwiaty przystosowane są do zapylania krzyżowego, samopylność jest tylko jego uzupełnieniem. Ratuje roślinę, gdy z różnych przyczyn nie może dojść do zapylenia krzyżowego. Istnieją jednak rośliny, które stale rozmnażają się poprzez samozapylenie. Określa się je jako rośliny samopylne, a udział zapylenia krzyżowego jest u nich nie większy niż 4%[3]. Brak jest u nich jakichkolwiek mechanizmów zabezpieczających przed samozapyleniem oraz nie występuje depresja wsobna[4].
Niektóre rośliny są specjalnie przystosowane do samozapylenia przez budowę kwiatów zabezpieczającą przed zapyleniem między roślinami (klejstogamia). Rośliny takie mogą kwitnąć jeszcze w pochwie liściowej (np. owies, pszenica), słupek i pręciki mogą być zamknięte w łódeczce okwiatu (np. fasola, groch) bądź też słupek może być otoczony pręcikami zrośniętymi w rurkę (sałata, pomidor)[5].
Wewnątrz populacji roślin rozmnażających się stale poprzez samozapylenie zmienność genetyczna jest dużo mniejsza niż w populacjach roślin, u których występuje zapylenie krzyżowe, dlatego w hodowli roślin samopylnych, oprócz selekcji, zwykle stosuje się krzyżowanie. Pomijając sporadyczne mutacje i przypadkowe krzyżowanie, populacje te składają się z homozygotycznych linii. Jednak pomiędzy różnymi ich populacjami zmienność genetyczna jest większa, a poza tym bardzo niewiele roślin jest całkowicie samopylnych[3]. Spora liczba gatunków roślin, u których występuje samopylność wskazuje, że metoda ta również jest ewolucyjnie skuteczna.
Zobacz też |
- Zapylenie krzyżowe
Przypisy |
↑ Czesław Jura, Andrzej Jankun: Autogamia. W: Encyklopedia biologiczna. Zdzisława Otałęga (red. nacz.). Wyd. tom I. Kraków: Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, 1998.
↑ Michalik 2009 ↓, s. 82.
↑ ab George Acquaah: Principles of plant genetics and breeding. Oxford: Blackwell Publishing, 2007, s. 60–61. ISBN 978-1-4051-3646-4.
↑ Michalik 2009 ↓, s. 88.
↑ Michalik 2009 ↓, s. 81.
Bibliografia |
- Barbara Michalik: Hodowla roślin z elementami genetyki i biotechnologii. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2009. ISBN 978-83-09-01056-2.
