Egftnjytyk

; ;	; Berdyczów; Бердичів;
	; Berdyczów; Бердичів;
	; ; Klasztor Karmelitów w Berdyczowie fundacji Janusza Tyszkiewicza;
; ;	; ;
; Herb;	; Flaga;
; Państwo;	; Ukraina;
; Obwód;	; żytomierski;
; Burmistrz;	Wasyl Mazur;
Powierzchnia;	35,33 km²;
Populacja (2018); • liczba ludności;	; ; 75 603;
; Nr kierunkowy;	+380;
; Kod pocztowy;	; UA-13300;
	; ; Położenie na mapie obwodu żytomierskiego; ; ; ; Berdyczów; ; ; ;
	; ; Położenie na mapie Ukrainy; ; ; ; Berdyczów; ; ; ;
	; 49°54′N 28°34′E/49,900000 28,566667;
; ;	; Multimedia w Wikimedia Commons;
; ;	; Hasło w Wikisłowniku;
; ;	; Informacje w Wikipodróżach;
	; Strona internetowa;
	; Portal Ukraina;

Berdyczów (ukr. Бердичів, Berdycziw; jid. באַרדיטשעװ, Bardiczew) – miasto w obwodzie żytomierskim Ukrainy, siedziba władz rejonu berdyczowskiego, położone 44 km na południe od Żytomierza, nad rzeką Hniłopiat, prawym dopływem Teterewy.

Prywatne miasto szlacheckie położone było w powiecie żytomierskim województwa kijowskiego, własność wojewody kijowskiego Janusza Tyszkiewicza w latach 30 i 40-tych XVII wieku^[2].

Ośrodek handlowo-przemysłowy. W mieście znajduje się stacja kolejowa Berdyczów.

Spis treści

1 Historia

2 Ludność
- 2.1 Liczba ludności
- 2.2 Demografia
- 2.3 Związani z Berdyczowem

3 W kulturze: „Pisz na Berdyczów”

4 Zabytki

5 Współpraca

6 Przypisy

7 Bibliografia

8 Linki zewnętrzne

Historia |

Janusz Tyszkiewicz

Na mocy unii lubelskiej w 1569 miasto stało się częścią Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Około 1626 r. wojewoda kijowski Janusz Tyszkiewicz po uwolnieniu z niewoli tureckiej jako wotum dziękczynne ufundował w Berdyczowie kościół i sprowadził karmelitów. Stanisław Zaremba (biskup kijowski) w 1647 został, według relacji wiernych, uzdrowiony za wstawiennictwem Matki Bożej Berdyczowskiej, której obraz ogłosił cudownym. Obraz koronowany został w 1756 papieskimi koronami. Berdyczów, w którym znajduje się kościół Karmelitów Bosych z XVIII w., był słynnym ośrodkiem kultu maryjnego, a w XIX wieku centrum chasydzkim na Wołyniu.

W 1593 r. uzyskał prawa miejskie. Czasy Augusta III i Stanisława Augusta Poniatowskiego były dla Berdyczowa okresem rozwoju. Sanktuarium otoczono potężnym wałem, z mostem zwodzonym i z bastionami uzbrojonymi w 60 armat. Była to prawdziwa twierdza. W tych murach wzrastał karmelita o. Marek Jandołowicz – duchowy przywódca konfederacji barskiej, którego Juliusz Słowacki uczynił głównym bohaterem znanego dramatu. W 1768 r. Kazimierz Pułaski z 700 konfederatami i 800 cywilami przetrwał 17 dni oblężenia Berdyczowa, trzykrotnie odpierając szturmy.

Od 1721 roku wszedł w posiadanie rodziny Radziwiłłów jako spadek dla Barbary Franciszki Zawisza zamężnej za Mikołajem Faustynem Radziwiłłem^[3].

W 1777 roku w Berdyczowie ukazała się pierwsza polska encyklopedia przeznaczona dla dzieci i młodzieży Krótkie zebranie zarzutów ciekawych o rzeczach tego świata pod, zmysły nam podpadających i je zadziwiających ku pożytkowi młodzi zwięzłemi odpowiedziami ułatwione napisana przez Józefa Iwanickiego^[4]^[5].

Berdyczów w 1793 roku w wyniku II rozbioru Polski został włączony do Rosji, od 1846 był siedzibą ujezdu berdyczowskiego. W 1837 w Berdyczowie powstał Związek Ludu Polskiego. 15 marca 1850 roku w Berdyczowie miał miejsce ślub Eweliny Hańskiej i Honoré de Balzaca. W dniu 3 grudnia 1857 roku w Berdyczowie przyszedł na świat Józef Teodor Konrad Korzeniowski, bardziej znany jako Joseph Conrad. Wiosną 1920 roku zajęty przez wojska polskie podczas Wyprawy kijowskiej. W lecie 1920 roku podczas wojny polsko-bolszewickiej Rosjanie wymordowali w szpitalu w Berdyczowie 600 rannych polskich żołnierzy wraz z opiekującymi się nimi pielęgniarkami^[6]. Od 1922 miasto było w Ukraińskiej SRR. W 1941 roku zajęte przez III Rzeszę. Po wojnie w ZSRR. Od 1991 należy do państwa ukraińskiego.

Podczas II wojny światowej w sanktuarium berdyczowskim mieściło się radzieckie więzienie.

Ludność |

Ludność

1789	2 640
1867	52 563
1897	53 351
1926	55 556
1939	62 014
1959	53 206
1970	71 475
1979	80 171
1989	91 629
2001	87 575
2012	78 799

Zgodnie z danymi spisu powszechnego 2001 w Berdyczówie mieszka 87,6 tys. osób.

Liczba ludności |

	1926^[7]	1939^[8]	1959^[9]	2001^[10]
Ukraińcy	26,4%	42,1%	56,2%	84,8%
Rosjanie	8,1%	8,7%	18,6%	≈9,5%
Polacy	8,5%	10,1%	11,7%	≈5,0%
Żydzi	55,5%	37,5%	11,8%	≈0,5%

Demografia |

Związani z Berdyczowem |

Zobacz też kategorie: Ludzie związani z Berdyczowem, Ludzie urodzeni w Berdyczowie.

Władysław Bukowiński – polski ksiądz katolicki, długoletni misyjny duszpasterz w Kazachstanie i całej sowieckiej Azji Środkowej,

Wanda Wolska Conus – polska historyk, bizantynolog, filolog klasyczny, mecenas kultury, po drugiej wojnie światowej związana z Francją,

Polina Gelman - radziecka żołnierka, Bohater Związku Radzieckiego (1946),

Antonina Girycz (ur. 1939) – polska aktorka teatralna i filmowa,

Wasilij Grossman – rosyjski pisarz żydowskiego pochodzenia,

Vladimir Horowitz – amerykański pianista pochodzenia żydowskiego,

Józef Konrad Korzeniowski – polski pisarz i nowelista, tworzący w języku angielskim,

Władysław Kozłowski – polski filozof, socjolog, psycholog, pedagog, literat, powstaniec z 1863,

Jurij Krymarenko - ukraiński lekkoatleta, mistrz świata,

Noach Pryłucki – poseł na Sejm Ustawodawczy 1919-1922 pochodzenia żydowskiego, fołkista,

Udalryk Krzysztof Radziwiłł – polski pisarz i prozaik, generał i poseł Rzeczypospolitej,

Mikołaj Faustyn Radziwiłł – polski szlachcic, miecznik wielki litewski,

Ołeksandr Razumkow - ukraiński polityk.

W kulturze: „Pisz na Berdyczów” |

W drugiej połowie XVIII wieku, Radziwiłłowie wystarali się u króla Stanisława Augusta Poniatowskiego o przywilej dla Berdyczowa zezwalający na organizowanie w nim niezwykłej liczby dziesięciu jarmarków rocznie. Między innymi dlatego Berdyczów stał się prawdziwym centrum handlu dalekosiężnego – jednym z najważniejszych w Rzeczypospolitej. Zjeżdżali się do Berdyczowa regularnie kupcy z najróżniejszych stron Europy. Z tego czasu pochodzi właśnie kupieckie zawołanie ... pisz do mnie na Berdyczów – jako że był to w życiu wędrownych kupców jedyny adres, gdzie było pewne, że w przeciągu 2-3 miesięcy na pewno się zjawią. Stąd poste restante Berdyczowa pełniła ważną rolę w przebiegu informacji handlowej. Dziś znaczenie tego zawołania zmieniło swój sens, często bywa używane w sytuacjach, w których jedna osoba chce „spławić” drugą. W polszczyźnie zrobiło karierę wraz z popularnością poematu dygresyjnego „Beniowski” Juliusza Słowackiego, gdzie w Pieśni I czytamy:

„

Lecz pan Beniowski liczył lat dwadzieścia,
O doświadczenie jak o grosz złamany
Nie dbał – wolałby mieć wioskę i teścia,
To jest ślubem być dozgonnym związany
Z panną Anielą. – Téj sztuka niewieścia
Sprawiła, że był srodze zakochany;
Na gitarze grał i rym śpiewał włoski,
I wszystko dobrze szło – dopóki wioski
Nie stracił... wtenczas po włosku: addio!
Po polsku: pisuj do mnie na Berdyczów.
Okropne słowa! jeśli nie zabiją,
To serce schłoszczą tysiącami biczów.

”

Co ciekawe, Władysław Kopaliński w swoim „Słownik mitów i tradycji kultury” błędnie sugeruje, iż powiedzenie „pisz na Berdyczów” wzięło się z niezbyt sprawnej poczty berdyczowskiej^[11] – w rzeczywistości uchodziła ona za jedną z najlepszych w regionie^[12].

Zabytki |

Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP

klasztor warowny karmelitów Bosych z XVII wieku, ufundowany przez Janusza Tyszkiewicza

Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP z XVIII w. z cudownym obrazem Matki Bożej Berdyczowskiej.

Kościół farny pw. św. Barbary z 1826 roku, w którym ślub wzięli Honoré de Balzac i Ewelina Hańska

pałac Radziwiłłów z XVIII i XIX wieku

sobór prawosławny św. Mikołaja z lat 1908 - 1910

zamek obronny na stoku góry, odbudowany po zniszczeniu przez Fedora Tyszkiewicza^[13]

gród cadyka Lewi Izaaka z Berdyczowa

Synagoga Chóralna z XIX wieku

cerkiew św. Trójcy

Współpraca |

Jawor

Siedlce^[14]

Przypisy |

↑ Чисельність населення (за оцінкою) на 1 листопада 2018 року // Головне управління статистики у Житомирській області

↑ Наталія Білоус, Приватні міста Київського воєводства в першій половині XVII ст.: кількість, особливості розвитку та функціонування, w: Україна в Центрально-Східній Європі Випуск 15, Kijów 2015, s. 143.

↑ Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom I, s.134.

↑ Iwanicki 1777 ↓.

↑ Iwanowska 1990 ↓.

↑ Polacy w Kijowie, wyborcza.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).

↑ Всесоюзная перепись населения 1926 года. М.: Издание ЦСУ Союза ССР, 1928-29

↑ Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения районов, городов и крупных сел союзных республик СССР

↑ Кабузан В. М. — Украинцы в мире динамика численности и расселения. 20-е годы XVIII века — 1989 год Форм. этн. и политических границ укр. этноса. Ин-т рос. истории РАН. М. Наука, 2006.

↑ Про кількість та склад населення України за підсумками Всеукраїнського перепису населення 2001 року

↑ Taką samą informację podaje Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich (red. J. Krzyżanowski, PIW 1969, tom I, s. 75) oraz Jerzy Bralczyk w książce 444 zdania polskie (Świat Książki 2007, s. 315).

↑ Obcyjezykpolski.pl Pisz na Berdyczów

↑ Antoni Urbański: Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi, (II cz. książki Memento kresowe). Warszawa: 1928, s. 76.

↑ Бердичів - офіційний портал міста

Bibliografia |

Józef Iwanicki: "Krótkie zebranie zarzutów ciekawych o rzeczach tego świata...". Berdyczów: W Drukarni Fortecy Najświętszej Maryi Panny za Przywilejem Jego Królewskiej Mości, 1777.

Aleksandra Iwanowska. Rozwój polskiej terminologii morskiej w XVIII w.", "Kwartalnik Historii Nauki i Techniki", 35/4.. , s. 533-560, 1990. Warszawa.

Antoni Urbański, Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi, Warszawa 1928, s 76-78

Sanktuaria – Berdyczów

Linki zewnętrzne |

Berdyczów w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. I: Aa – Dereneczna. Warszawa 1880.

Berdyczów w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo. Warszawa 1900.

Gazetteer

Aktualności Berdyczowa (ukr.)

Historia Żydów w Berdyczowie na portalu Wirtualny Sztetl

Historia Berdyczowa w Rzeczypospolitej i pod zaborami, związki miasta z Polską, wirtualna mapa okolic – Rzeczpospolita wirtualna

MSN World Atlas

Zdjęcia z Berdyczowa

[1] Чисельність населення (за оцінкою) на 1 листопада 2018 року // Головне управління статистики у Житомирській області

[2] Наталія Білоус, Приватні міста Київського воєводства в першій половині XVII ст.: кількість, особливості розвитку та функціонування, w: Україна в Центрально-Східній Європі Випуск 15, Kijów 2015, s. 143.

[3] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom I, s.134.

[CITEREFIwanicki1777-4] Iwanicki 1777 ↓.

[CITEREFIwanowska1990-5] Iwanowska 1990 ↓.

[6] Polacy w Kijowie, wyborcza.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).

[census1926-7] Всесоюзная перепись населения 1926 года. М.: Издание ЦСУ Союза ССР, 1928-29

[8] Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения районов, городов и крупных сел союзных республик СССР

[9] Кабузан В. М. — Украинцы в мире динамика численности и расселения. 20-е годы XVIII века — 1989 год Форм. этн. и политических границ укр. этноса. Ин-т рос. истории РАН. М. Наука, 2006.

[census2001-10] Про кількість та склад населення України за підсумками Всеукраїнського перепису населення 2001 року

[11] Taką samą informację podaje Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich (red. J. Krzyżanowski, PIW 1969, tom I, s. 75) oraz Jerzy Bralczyk w książce 444 zdania polskie (Świat Książki 2007, s. 315).

[12] Obcyjezykpolski.pl Pisz na Berdyczów

[Memento2-13] Antoni Urbański: Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi, (II cz. książki Memento kresowe). Warszawa: 1928, s. 76.

[14] Бердичів - офіційний портал міста

搜尋此網誌