Czarny Szczyt
| ||
 Czarny Szczyt i Papirusowe Turnie | ||
Państwo |  Słowacja | |
| Położenie | powiat Poprad | |
| Pasmo | Tatry, Karpaty | |
| Wysokość | 2429 m n.p.m. | |
| Pierwsze wejście | 1898 K. Englisch, A. Englisch, J. Hunsdorfer senior | |
Położenie na mapie Tatr   Czarny Szczyt | ||
 49°12′19″N 20°12′03″E/49,205278 20,200833 | ||
Czarny Szczyt ponad Zielonym Stawem Kieżmarskim (drugi wybitniejszy szczyt od lewej)
Czarny Szczyt między Doliną Dziką i Doliną Jastrzębią
Czarny Szczyt i Papirusowe Turnie ponad górnym piętrem Doliny Czarnej Jaworowej
Ściana czołowa Czarnego Grzbietu znad Zielonego Stawu Kieżmarskiego
Czarny Szczyt (słow. Čierny štít, niem. Papirustalspitze[1], Papirusspitze, węg. Papirusz-csúcs[2]) – wybitny szczyt o wysokości 2429[3], 2434[4][5] lub 2436[6][7] m n.p.m. położony w głównej grani Tatr w słowackich Tatrach Wysokich, na odcinku pomiędzy Wyżnim Baranim Zwornikiem w masywie Baranich Rogów (Baranie rohy) na południowym zachodzie a Kołowym Szczytem (Kolový štít) na północy[3][6].
Spis treści
1 Topografia
1.1 Ściany Czarnego Szczytu
2 Turystyka i taternictwo
3 Historia i nazewnictwo
4 Przypisy
Topografia |
Czarny Szczyt góruje:
- na zachodzie: nad Doliną Czarną Jaworową (Čierna Javorová dolina) – odgałęzieniem Doliny Jaworowej; najwyżej pod szczytem znajduje się Czarny Bańdzioch,
- na południowym wschodzie: nad Doliną Dziką (Veľká Zmrzlá dolina) – odgałęzieniem Doliny Zielonej Kieżmarskiej; bezpośrednio na południe od Czarnego Szczytu rozlega się Barania Kotlina,
- na północnym wschodzie: nad Doliną Jastrzębią (Malá Zmrzlá dolina) – odgałęzieniem Doliny Zielonej Kieżmarskiej[3].
Od masywu Baranich Rogów Czarny Szczyt oddzielony jest wybitną Przełęczą Stolarczyka oraz trzema Papirusowymi Turniami. W kolejności od Przełęczy Stolarczyka w grani, oddzielającej Baranią Kotlinę od Czarnego Bańdziocha, znajdują się kolejno:
Mała Papirusowa Turnia (Malá čierna veža),
Mała Papirusowa Przełączka (Vyšné Čierne sedlo),
Pośrednia Papirusowa Turnia (Prostredná čierna veža),
Pośrednia Papirusowa Przełączka (Vyšná Papirusova štrbina),
Wielka Papirusowa Turnia (Veľká čierna veža),
Papirusowa Przełączka (Papirusova štrbina)[6].
Od Kołowego Szczytu na północy Czarny Szczyt jest oddzielony Czarną Przełęczą. W grani łączącej te dwa masywy, pod którą podchodzą Dolina Czarna Jaworowa i Dolina Jastrzębia, można wyróżnić następujące obiekty (od Czarnego Szczytu):
Wyżni Czarny Karb (Vyšný Čierny zárez),
Czarny Grzebień (Čierny hrebeň),
Czarny Karb (Čierny zárez),
Czarny Kopiniak (Čierna kopa, Čierny kopiniak),
Czarna Przełęcz (Nižné Čierne sedlo),
Czarne Czuby (Čierne zuby),
Czarny Przechód (Čierne sedlo)[6][8][4].
Na wschód od grani głównej w Czarnym Szczycie odchodzi Czarny Grzbiet stanowiący granicę między Doliną Jastrzębią i Doliną Dziką, w którego górnej części z kolei znajdują się od wierzchołka:
- Wyżnia Czarna Szczerbina (Vyšná Čierna štrbina),
- Czarna Kopa (Čierna kopa),
Czarna Szczerbina (Čierna štrbina),
Czarna Turniczka (Čierna vežička)[8][4].
Poniżej Czarnej Turniczki grań zmienia swój charakter i tworzy południową krawędź Czarnego Grzbietu. W tej części grzbietu wyróżnia się trzy piarżyste płaśnie nazywane Czarnymi Galeriami. Od góry są to kolejno Wyżnia Czarna Galeria, Pośrednia Czarna Galeria i Niżnia Czarna Galeria. W obrębie tej pierwszej w północnej krawędzi grzbietu wyrasta Czarna Baszta z wysoką północną ścianą opadającą do Doliny Jastrzębiej. Tuż na zachód od niej znajduje się Przełączka za Czarną Basztą[4].
Na obie strony – zarówno na północ, jak i na południe – Czarne Galerie obrywają się potężnymi skalnymi urwiskami z licznymi żlebami i kominami. Południowe ograniczenie Czarnych Galerii przekształca się wyżej w główną grań Czarnego Grzbietu, natomiast północne zakończone jest Czarną Basztą i Przełączką za Czarną Basztą. Urwiska po stronie Doliny Dzikiej to Jakubowy Mur, po stronie Doliny Jastrzębiej znajduje się natomiast Danielowy Mur[4].
Ściany Czarnego Szczytu |
Do Doliny Czarnej Jaworowej opadają z Czarnego Szczytu urwiska o wysokości do 200 m. Od prawej do lewej (patrząc z dołu) są to kolejno północno-zachodnie ściany Papirusowych Turni, Mały Szymkowy Żleb, zachodnia ściana kopuły szczytowej Czarnego Szczytu i zachodnia ściana Czarnego Kopiniaka. W samej zachodniej ścianie Czarnego Szczytu wyróżnia się dwa piarżyste tarasy – Wyżni Szymkowy Ogród w jej prawej części oraz Niżni Szymkowy Ogród na lewo i poniżej niego.
Na północny wschód od wierzchołka ściany opadają do Doliny Jastrzębiej. Kolejno od prawej do lewej wyróżnia się północno-wschodnie ściany Czarnego Kopiniaka i Czarnego Grzebienia oraz północną ścianę kopułę szczytowej Czarnego Szczytu. Ta ostatnia jest ograniczona po prawej rynną spadającą z Wyżniego Czarnego Karbu, a po lewej żlebem zbiegającym z Przełączki za Czarną Basztą. Ściana ta opada przede wszystkim do Danielowego Cmentarzyska, a w swojej lewej części do Danielowego Ogrodu. Najbardziej strome są jej dolne partie.
Na wschód do Doliny Zielonego Stawu zbiega z Czarnego Szczytu Czarny Grzbiet, kończący się urwistą ścianą czołową, przekształcającą się u dołu w Jakubowe Spady. W ścianach spadających do Doliny Dzikiej od prawej do lewej znajdują się Jakubowy Mur, południowa ściana Czarnej Turniczki, Komin Motyki opadający spod Czarnej Szczerbiny, południowo-wschodnia i południowa ściana Czarnego Szczytu, Papirusowy Komin pnący się pod Papirusową Przełączkę i w końcu południowe ściany Papirusowych Turni. Ostatnie z tych partii zbiegają do Papirusowej Drabiny, pod którą rozlegają się Papirusowe Spady.
Najwybitniejsze formacje skalne znajdują się w południowo-wschodniej i południowej ścianie Czarnego Szczytu, opadających w kierunku Baraniej Kotliny. Ściana południowa rozciąga się pomiędzy Kominem Motyki po prawej a płytowym Filarem Puškáša po lewej stronie. W dolnych partiach ściany można wyróżnić cztery filary poprzedzielanych depresjami. Na prawo od Filara Puškáša zaczyna się już ściana południowa. Znajdują się w niej trzy depresje i kolejny filar. Prawa depresja nazywana jest Depresją Stanisławskiego. Obie ściany opadające do Doliny Dzikiej mają ok. 230 m wysokości[4].
Turystyka i taternictwo |
Na Czarny Szczyt nie prowadzą żadne szlaki turystyczne. Dla taterników szczyt jest osiągalny wieloma drogami o różnych stopniach trudności. W masywie występują zazwyczaj lite skały. Najwięcej dróg poprowadzono w południowo-wschodniej i południowej ścianie od strony Doliny Dzikiej[4].
Z wierzchołka Czarnego Szczytu rozciąga się ciekawy widok, który jest jednak częściowo ograniczony w niektórych kierunkach[4].
Najdogodniejsze drogi taternickie prowadzą na szczyt:
- z Przełęczy Stolarczyka, z obejściem Papirusowych Turni,
- z Czarnego Bańdziocha przez Papirusową Przełączkę,
- z Czarnego Przechodu, z obejściem grani po stronie Doliny Czarnej Jaworowej,
- z Doliny Jastrzębiej od północnego wschodu przez dolną część Danielowego Muru,
- z Doliny Dzikiej od wschodu przez Jakubową Ławkę[4].
Historia i nazewnictwo |
Masyw Czarnego Szczytu był odwiedzany przez myśliwych i poszukiwaczy złota już w XVIII wieku, a może także wcześniej. Nie ma dokładnych danych na temat pierwszych wejść na wierzchołek. Przed pierwszymi turystami mogli na nim być także kartografowie w drugiej połowie XIX wieku[4]. Około 1850 r. zginął tutaj strzelec Szymcio z Jaworzyny, który miał zostać strącony w przepaść przez kozicę. W 1903 r. Janusz Chmielowski wspominał o szlachetnej, pełnej godności postawie Czarnego Szczytu[1].
Nazwa masywu pojawiała się wśród polskich przewodników tatrzańskich co najmniej od 1895 r. i pochodzi od sąsiedniej Doliny Czarnej Jaworowej[4]. Autorzy Bedekera tatrzańskiego uważają jednak, że wpływ na nazwę miała barwa skał[6]. Nazwy używali m.in. Jędrzej Wala i Szymon Tatar, a w piśmie pojawiała się od ok. 1900 r.[1] Niemiecka i węgierska nazwa szczytu, podobnie jak polska nazwa sąsiednich Papirusowych Turni, upamiętniają Johanna Andreasa Papirusa, poszukiwacza skarbów, który zginął tu w 1771 r. Z kolei nazwy Jakubowy Mur i Danielowy Mur oraz podobne odnoszą się do Jakoba Fabriego i jego synów Jakoba juniora i Daniela, którzy poznawali te rejony jako poszukiwacze złota i przewodnicy[4].
Obiekty w ścianach Czarnego Szczytu zostały nazwane na cześć wspinaczy Arno Puškáša, Stanisława Motyki i Wiesława Stanisławskiego[4].
Pierwsze wejścia turystyczne:
Karol Englisch, Antonina Englisch i Johann Hunsdorfer (senior), 24 lipca 1898 r. – letnie,
Tibold Kregczy i Lajos Rokfalusy, 28 grudnia 1911 r. – zimowe[4].
Nazwa masywu mimo niegroźnego pochodzenia doczekała się katastroficznej, symbolicznej interpretacji. Pod tytułem Czarny Szczyt Jacek Kolbuszewski wydał w 1976 r. antologię prozy taternickiej Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego, nawiązując do wizji funkcjonujących wśród dawnych wspinaczy[6].
30 lipca 1936 r. podczas zejścia z Czarnego Szczytu do Doliny Czarnej Jaworowej zginął konstruktor silników lotniczych inż. Stanisław Nowkuński[9].
Przypisy |
↑ abc Józef Nyka: Tatry słowackie. Przewodnik. Wyd. VI. Latchorzew: Trawers, 2008, s. 378. ISBN 978-83-60078-05-1.
↑ Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.
↑ abc Jarosław Januszewski, Grzegorz Głazek, Witold Fedorowicz-Jackowski: Tatry i Podtatrze, atlas satelitarny 1:15 000. Warszawa: GEOSYSTEMS Polska Sp. z o.o., 2005, s. 124. ISBN 83-909352-2-8.
↑ abcdefghijklmn Witold Henryk Paryski: Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Część XXIII. Przełęcz Stolarczyka – Modra Ławka. Warszawa: Sport i Turystyka, 1983, s. 117–146. ISBN 83-217-2472-8.
↑ Vysoké Tatry 1:25 000, podrobná turistická mapa. 6. vydanie. Harmanec: VKÚ, 2008. ISBN 978-80-8042-552-4.
↑ abcdef Grzegorz Barczyk, Ryszard Jakubowski (red.), Adam Piechowski, Grażyna Żurawska: Bedeker tatrzański. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 76–77. ISBN 83-01-13184-5.
↑ Wielka Encyklopedia Gór i Alpinizmu, tom 3, Góry Europy, Wydawnictwo STAPIS, Katowice, 2007, ISBN 978-83-60429-04-4.
↑ ab Endre Futó: Tatry Wysokie. Czterojęzyczny słownik nazw geograficznych. [dostęp 2013-09-10].
↑ Kronika. „Wierchy 1936”.
| ||||
| ||||
