Egftnjytyk

Ten artykuł dotyczy 2 Brygady Górskiej Strzelców. Zobacz też: Brygada Górska – stronę ujednoznaczniającą.

2 Brygada Górska Strzelców Pododcinek Nr 2 „Nowy Sącz”
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	10 lipca 1939
Rozformowanie	1939
Patron	nie posiadała
Tradycje
Święto	nie obchodziła
Nadanie sztandaru	nie posiadała
Dowódcy
Pierwszy	płk piech. Aleksander Stawarz
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Nowy Sącz Okręg Korpusu Nr V
Rodzaj sił zbrojnych	Wojsko
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	Korpus Ochrony Pogranicza Armia „Karpaty”

2 Brygada Górska Strzelców (2 BGS) – brygada piechoty Korpusu Ochrony Pogranicza.

Historia brygady |

6 lipca 1939 roku szef Sztabu Głównego, generał brygady Wacław Stachiewicz zawiadomił Ministra Spraw Wojskowych, generała dywizji Tadeusza Kasprzyckiego, że „Pan Generalny Inspektor Sił Zbrojnych zdecydował utworzenie na stopie pokojowej 3-ch brygad górskich na odcinku Żywiec-Łupków, każda w składzie około 4-ch baonów piechoty i kilku baonów ON oraz jednego dowództwa wyższego o charakterze dowództwa dywizji”^[1].

7 lipca 1939 roku Minister Spraw Wojskowych wydał rozkaz o utworzeniu z dniem 10 lipca 1939 roku Dowództwa Pododcinka Nr 2 „Nowy Sącz” z tymczasowym miejscem postoju w Nowym Sączu oraz polecił szefowi Biura Personalnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych wyznaczyć niezwłocznie obsadę personalną, a II Wiceministrowi Spraw Wojskowych wydać wszelkie potrzebne zarządzenia materiałowe i gospodarcze dla dowództwa.

Nazwa «Pododcinek Nr 2 „Nowy Sącz”» była zakamuflowaną nazwą 2 Brygady Górskiej Strzelców i obowiązywała do dnia 31 sierpnia 1939 roku, kiedy to została zarządzona mobilizacja powszechna. Na dowódcę pododcinka (brygady) został wyznaczony legionista, pułkownik piechoty Aleksander Stawarz, dotychczasowy dowódca 12 Pułku Piechoty z Wadowic.

Na podstawie rozkazu L.8940 Ministra Spraw Wojskowych z dnia 25 sierpnia 1939 roku Pododcinek Nr 2 „Nowy Sącz” został wcielony do Korpusu Ochrony Pogranicza^[2].

17 lipca 1939 roku, po wejściu w życie planu „W2”, zlecono przygotowanie mobilizacji Kwatery Głównej Brygady Górskiej Strzelców Nr 2. Jednostką mobilizującą został 1 Pułk Strzelców Podhalańskich z Nowego Sącza. Kwatera główna brygady górskiej strzelców była mobilizowana, w grupie jednostek oznaczonych kolorem brązowym (podgrupa 6), według organizacji wojennej L.3674/mob.org. Stan pokojowy dowództwa pododcinka był zawiązkiem kwatery głównej brygady^[3].

2 Brygada Górska wchodziła w skład Grupy Operacyjnej „Jasło” (Armia „Karpaty”). Jej zadaniem była obrona odcinka od Czorsztyna do Przełęczy Beskid (ok. 80 km). Składał się on z trzech pododcinków: zachodniego, środkowego i wschodniego:

• odcinek zachodni obejmował obszar od Czorsztyna do doliny rzeki Poprad; obsadzał go Batalion KOP „Żytyń” i Batalion ON „Limanowa”. Odcinkiem dowodził mjr Włodzimierz Kraszkiewicz z miejscem postoju w Starym Sączu. Wysunięte placówki znajdowały się w Rytrze i Krościenku wsparte trzema działami;


• odcinek środkowy tworzył system obrony przełęczy Krzyżówka nad Krynicą oraz obszarów źródłowych rzek Białej i Ropy w rejonie Wysowej. Dowódcą odcinka był płk dypl. Alfred Krajewski, dowódca 1 Pułku Strzelców Podhalańskich z miejscem postoju w Grybowie. Przełęcz Krzyżówka obsadzał Batalion ON „Nowy Sącz” i 4 kompania 1 psp wsparta jednym działem. Dolinę rzeki Białej w Śnietnicy obsadził I batalion 1 psp z baterią dział górskich 65 mm. Doliny rzeki Ropy w Uściu Gorlickim bronił oddział wydzielony 1 psp z zadaniem osłaniania odcinka Wysowa – Gorlice;


• odcinek wschodni ciągnął się od Gładyszowa przez Zborów–Konieczną do Gorlic. Obsadzał go Batalion ON „Gorlice” kpt. Ignacego Stachowiaka.

W odwodzie 2 BG znajdował się I batalion 1 psp z miejscem postoju w Łabowej.

Przeciwko 2 BG Niemcy skoncentrowali dwie dywizje górskie i dywizję słowacką. Ich zadaniem było uderzenie na głęboką flankę Armii „Kraków” dolinami rzek Dunajca i Białej.

Walki brygady w kampanii wrześniowej 1939 roku |

1 września 1939 roku pozycje 2 BG zaatakowały wojska niemieckie i słowackie ze Spisza w dolinie Dunajca, a później wojska słowackie z rejonu Mniszka w dolinie Popradu. W dolinie Dunajca Niemcy zajęli miejscowości Niedzicę, Czorsztyn, Nowy Targ i Zakopane, Słowacy zaś Jaworzynę, a także Jurgów. Nazajutrz natarcie niemieckiej 2 DG i słowackiej 1 DP zmusiło 2 BG do odwrotu.

3 września 2 BG przeszła do obrony pod Kłodnem, ale – zagrożona obejściem przez niemieckie oddziały górskie – wycofała się na trzeci przełom Dunajca pod Wietrznicą, gdzie broniła się przez następne dwa dni. Tego samego dnia Niemcy rozpoczęli atak w dolinie Popradu, zajmując Muszynę i Krynicę, czym zagrozili polskim pozycjom nad Dunajcem i Popradem.

W rezultacie 4 września 2 BG otrzymała rozkaz zmiany frontu z południowego na zachodni wzdłuż linii Popradu i Dunajca po Nowy Sącz. Wykonując go, płk A. Stawarz wycofał z Limanowej do Nowego Sącza II batalion 1 psp mjra Bolesława Miłka oraz grupę kpt. Romana II Wróblewskiego z pozycji pod Wietrznicą. Decyzja ta dała Niemcom możliwość prowadzenia natarcia dwoma kierunkami: pierwszym wzdłuż zachodniego brzegu Dunajca przez Łącko – Podegrodzie – Świniarsko wprost na mosty w Nowym Sączu oraz drugi: z Rabki przez Mszanę Dolną–Kasinę Wielką do Limanowej, skąd przez Muchówkę – Lipnicę Murowaną – Iwkową – Czchów dostali się na wschodni brzeg Dunajca pod Zakliczynem koło Tarnowa, czym zagrozili Armii „Kraków”.

Rano 5 września oddziały 2 BG zajęły pozycje w Nowym Sączu i jego okolicy. Ponadto do odwodu na Falkowej został skierowany Batalion ON „Sambor” ze składu 3 BG. Jednakże jednostki nie miały żadnego zgrania operacyjnego, a ich dowódcy działali na własną rękę. Kilkakrotnie zmieniane rozkazy doprowadziły do chaosu organizacyjnego. Już przed południem pierwsze niemieckie oddziały dotarły do przepraw przez Dunajec w rejonie Świniarska i Małej Wsi, ale na razie zostały odrzucone. Jednocześnie w rejonie Krynicy Niemcy podchodzili pod przełęcz Krzyżówka, grożąc obejściem polskich pozycji w rejonie Nowego Sącza od południowego wschodu. W takiej sytuacji płk A. Stawarz rozkazał wycofać 2 BG nad rzekę Białą Tarnowską i zająć pozycje obronne od Grybowa do Bobowej. Natomiast bataliony broniące Nowego Sącza miały zostać w mieście, osłaniając odskok pozostałych oddziałów z doliny Popradu. Jednakże pomimo wyraźnego rozkazu, II batalion mjra Miłka opuścił swoje stanowiska już wieczorem 5 września. Na dodatek nie wysadził mostów na Dunajcu i Kamienicy, ani nie zawiadomił innych oddziałów o swojej decyzji. Odszedł do doliny rzeki Białej Tarnowskiej i obsadził wzgórza pod Wilczyskami w rejonie Bobowej.

Tymczasem Niemcy, wykorzystując zaistniałą sytuację, zajęli nieuszkodzone mosty i o świcie 6 września zaatakowali polskie pozycje od strony rzeki Kamienicy. Zdecydowana ich przewaga i szybkość natarcia spowodowały, że tylko nieliczne oddziały zdołały wycofać się wzdłuż linii kolejowej do Grybowa. W obronie miasta nie uczestniczył także Batalion ON „Sambor”, który z Falkowej i Piątkowej wycofał się do Grybowa bez walki. Ciężką walkę stoczył natomiast Batalion KOP „Żytyń”, który z doliny Popradu wycofywał się przez Żeleźnikową, Zawadę, Kamionkę i Ptaszkową do Grybowa. W nocy z 5 na 6 września dowództwo 2 BG wydało rozkaz obsadzenia nowych pozycji nad rzekami: Białą i Ropą, po czym przeniosło swoją siedzibę do Gorlic. Oddziały 1 psp – wzmocnione pułkiem KOP – miały zająć pozycje na wzgórzach prawego brzegu rzeki Białej do góry Chełm aż po Bobową, natomiast bataliony ON miały utworzyć linię obronną nad Ropą w Uściu Gorlickim, w Szymbarku i Gładyszowie. 6 września I batalion 1 psp odszedł jednak bez walki z pozycji na przełęczy Krzyżówka do doliny rzeki Białej. W tym samym czasie przeprawiła się przez most na Dunajcu w Kurowie w kotlinie sądeckiej niemiecka jednostka zmotoryzowana i podążyła do doliny rzeki Białej. W rejonie Tuchowa zaatakowała wycofującą się 24 Dywizję Piechoty, która dwa dni wcześniej została skierowana do obrony dolnego Dunajca i niemal natychmiast wycofana, uniemożliwiając odtworzenie obrony nad Dunajcem i Nidą.

7 września niemiecka 1 DG zaatakowała pod Krempną i Gładyszowem między polskimi 2 BG i 3 BG. Niemcy najpierw opanowali Wilczyska w dolinie Białej, a następnie rozpoczęli atak na pozycje II batalionu 1 psp, który bronił drogi na wschód do Łużnej. W walce tej zginął dowódca batalionu rezerwowego por. Jerzy Wołoszyn, ale z pomocą pospieszyła kompania por. Mikołaja Macha, a dodatkowo po południu dowódca 2 BG skierował do Łużnej III batalion 1 psp mjra Mariana Serafiniuka, co zażegnało kryzys. Ostatecznie Niemcy nie posunęli się poza Wilczyska, a zgrupowanie mjra Miłka w nocy zajęło nowe pozycje obronne. Tymczasem wojska niemieckie nacierające z Krynicy przez przełęcz Krzyżówka opanowały około południa 7 września Grybów i zaatakowały pozycje 1 Pułku KOP „Karpaty” na odcinku Grybów – Stróże, gdzie pod wieczór włamały się w polską obronę. W tym czasie I batalion 1 psp ryglował drogę do Gorlic, a pod Wysową wydzielony oddział 1 psp prowadził walkę z niemieckimi patrolami. W takiej sytuacji dowódca GO „Jasło” rozkazał 2 BG wycofać się do rejonu Biecz – Gorlice – Bednarka – Harklowa, po czym dowództwo 2 BG przeniosło się z Gorlic do Jasła.

8 września 2 BG wycofywała się na Krosno. W mieście zmęczone pododdziały nie wystawiły ubezpieczeń. W godzinach wieczornych, kiedy dowództwo przebywało w restauracji, do miasta znienacka wjechały niemieckie oddziały, biorąc część 2 BG (w tym jej szefa sztabu) do niewoli. W rezultacie brygada jako zwarty związek przestała istnieć. Nastąpił chaotyczny odwrót pozostałych oddziałów, podczas którego został rozbity 1 psp. Resztki rozbitków i Batalion ON „Podhale” weszły następnie w skład 3 BG i wycofały się przez Brzozów na Birczę, gdzie poniosły duże straty. Natomiast płk Krajewski z częścią swojego pułku przekroczył granicę węgierską na Przełęczy Tatarskiej w dniach 24–27 września.

Struktura organizacyjna i obsada personalna brygady |

W składzie armii walczyła brygada

• 
  Dowództwo
  
  
  
  • 
    dowódca – płk Aleksander Stawarz
    
  
  
  • dowódca plutonu – podporucznik Władysław Baziak
  
  
  
  


• 
  Sztab
  
  
  
  • 
    szef sztabu – kpt. dypl. Zygmunt Wirgiliusz Węgorek
  
  
  • 
    kwatermistrz – mjr Witold Obidowicz
    
  
  
  • dowódca łączności – kpt. Mariusz Olechowski
  
  
  • dowódca saperów – kpt. Nikodem Frieman
  
  
  • szef służby zdrowia – mjr dr Stanisław Rumian
  
  
  • oficer operacyjny – por. NN
  
  
  • szef uzbrojenia – ppor. Szweblik
  
  
  • szef sanitarny – mjr dr Stanisław Rumian
  
  
  
  


• 
  1 Pułk Strzelców Podhalańskich
  
  
  
  • dowódca – płk dypl. Alfred Krajewski (od 10 IX – mjr Marian Michał Serafiniuk)
  
  
  • I batalion – mjr Andrzej Wójcik
  
  
  • II batalion – mjr Bolesław Miłek (od 8.IX kpt. Edward Dietrich)
  
  
  • III batalion – mjr Marian Michał Serafiniuk (od 10.IX kpt. Lucjan Świerczewski)
  
  
  
  


• 
  batalion KOP „Żytyń” – dowódca mjr Włodzimierz Kraszkiewicz^[a]
  


• 
  batalion ON „Nowy Sącz” – dowódca kpt. Ignacy Jeleń


• 
  batalion ON „Limanowa” – dowódca kpt. Władysław Wójtowicz


• 
  batalion ON „Gorlice” – dowódca kpt. Stanisław Henryk Czwiertnia


• 153 Bateria Artylerii Górskiej – kpt. Jerzy Wróblewski


• Pluton Artylerii Pozycyjnej Nr 51


• Pluton Artylerii Pozycyjnej Nr 52


• Kompania Asystencyjna Nr 58


• Pluton Radio


• Pluton Łączności Kwatery Głównej 2 BG


• Pluton Telefoniczno-Kablowy

Jednostki włączone w skład brygady w trakcie działań:

• 
  1 pułk piechoty KOP „Karpaty” – dowódca ppłk Władysław Ziętkiewicz
  
  
  
  • 
    batalion KOP „Delatyn” – mjr Augustyn Swaczyna
  
  
  • 
    batalion KOP „Skole” – mjr Jerzy Stanisław Dembowski
  
  
  
  


• 
  batalion ON „Sambor” – mjr Marian Suda
  


• batalion improwizowany 1 psp z OZ 21 DPG – kpt. Edward Dietrich (od 3 1 X 1939 dowódca 2/1 psp)


• batalion improwizowany 4 psp z OZ 21 DPG – por. Jerzy Wołoszyn


• 133 bateria artylerii górskiej (63 mm) – kpt Jerzy Wróblewski

Uwagi |

Przypisy |

Bibliografia |

• 
  Jerzy Adam Radomski. Kampania wrześniowa na ziemi sądeckiej. „Rocznik Sądecki”. Tom 12, s. 294, 1971. 
  


• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułkusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 978-83-88067-47-1.


• Ryszard Dalecki, Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r., Krajowa Agencja Wydawnicza, Rzeszów 1989, wyd. II, ​ISBN 83-03-02830-8​.


• Ryszard Rybka, Kamil Stepan, Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja, Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, Warszawa 2010, ​ISBN 978-83-86100-83-5​.

p • d • e Wojsko Polskie II Rzeczypospolitej Rodowód Polska Siła Zbrojna Armia Polska we Francji Armia Wielkopolska Legiony Polskie Samoobrona Litwy i Białorusi Wojsko Litwy Środkowej Wojsko Polskie na Wschodzie Naczelne władze wojskowe Naczelnik Państwa (1918-1922) Prezydent RP (1922-1939) Naczelne Dowództwo WP Ministerstwo Spraw Wojskowych Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych Sztab Generalny (Główny) Kwatera Główna Naczelnego Wodza Rodzaje sił zbrojnych Wojsko Marynarka Wojenna Formacje Wojska Wartownicze i Etapowe (1919-1921) Korpus Ochrony Pogranicza (1924-1939) Obrona Narodowa (1937-1939) Bronie Piechota Kawaleria Artyleria Bronie pancerne (1937-1939) Lotnictwo Saperzy Wojska Kolejowe (do 1928) Wojska Samochodowe (do 1937) Tabory Żandarmeria Służby duszpasterska geograficzna intendentury inżynieryjno-saperska kolejowa remontu sprawiedliwości zdrowia weterynarii uzbrojenia lotnictwa żeglugi śródlądowej łączności etapowa jeniecka poborowa WP w 1939 OdeB pokojowe Plan mob. "W" Mobilizacja OdeB wojenne Kampania wrześniowa Plan Zachód Plan Wschód Inne Bunt Żeligowskiego Centrum Wyszkolenia Sanitarnego Centrum Wyszkolenia Saperów Centrum Wyszkolenia Łączności Centrum Wyszkolenia Żandarmerii Centrum Wyższych Studiów Wojskowych Fundusz Obrony Narodowej Główny Urząd Zaopatrywania Armii Instytut Wojskowo-Techniczny Oddział II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego Oficerska Szkoła Topografów Placówki dyplomatyczne Wojska Polskiego II RP Rada Wojenna Rada Wojskowa Wojna polsko-bolszewicka Wojskowa Komisja Ustawodawcza Wyższa Szkoła Wojenna Barwy broni i służb Mundur