Egftnjytyk

Ten artykuł dotyczy polskiego pułku piechoty z numerem 30. Zobacz też: 30 Pułk Piechoty - inne pułki piechoty z numerem 30.

30 Pułk Strzelców Kaniowskich
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	9 czerwca
Nadanie sztandaru	9 czerwca 1928
Rodowód	30 pp Ziemi Brzezińskiej 30 pp Ziemi Łowickiej
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Franciszek Korewo
Ostatni	ppłk dypl. Stanisław Rutkowski
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Skierniewice Warszawa
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	10 Dywizja Piechoty
Multimedia w Wikimedia Commons

30 Pułk Strzelców Kaniowskich (30 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

Formowanie |

W listopadzie 1918 roku, w Łowiczu, z oddziałów Polskiej Organizacji Wojskowej został sformowany 30 pułk piechoty. Organizatorem pułku był podpułkownik Franciszek Korewo, dowódca Okręgu Wojskowego Nr X Łowickiego. Pułk organizacyjnie był w składzie 10 Dywizji Piechoty – zorganizowanej na bazie 4 Dywizji Strzelców Polskich.

9 kwietnia 1919 roku Minister Spraw Wojskowych generał porucznik Józef Leśniewski zatwierdził dla 30 pp nazwę - „30 pułk piechoty ziemi Brzezińskiej”^[1]. Następnie oddział przemianowany został na 30 pułk piechoty Ziemi Łowickiej i w końcu na 30 pułk strzelców Kaniowskich.

 Osobny artykuł: Organizacja pułku piechoty Wojska Polskiego II RP.

Walki na Ukrainie i z bolszewikami |

W drugiej połowie 1919 pułk został skierowany do walk w obronie Lwowa, następnie walczył z Ukraińcami pod Kulparkowem, Parsenkówką, Zimną Wodą i Łapanówką. W tym czasie pułkiem dowodził płk Franciszek Sikorski. Sukces bojowy żołnierze pułku odnieśli pod Żyrawnem nad Świcą. Od końca maja do pierwszych dni lipca część pododdziałów pułku pełniła służbę wartowniczą na zachodniej granicy państwa. Po przybyciu z Kubania do kraju 4 Dywizji Strzelców Polskich, dowodzonej przez gen. Lucjana Żeligowskiego, jej żołnierze zasilili szeregi 30 pp i razem wzięli udział w ofensywie kijowskiej tocząc zwycięską walkę pod Kaniowem – stąd nazwa „Strzelcy Kaniowscy”.

W dniach 14-16 lipca w rejonie Sadki (nad rzeką Seret) pułk brał udział w ostatecznej ofensywie przeciwko wojskom ukraińskim. Walczył następnie pod Połockiem i Leplą, skąd przegrupował się na postój do Berezyny. W maju 1920 walczył z przeważającymi wojskami nieprzyjacielskim pod Biełkami i Kozinami. W czerwcu żołnierze pułku zostali wycofani na pozycje między Okuninem i Stelmachowem, z zadaniem obrony Warszawy. W sierpniu dowodzenie pułkiem przejął ppłk Kazimierz Jacynik. 15 i 16 sierpnia pułk wsławił się brawurowym wtargnięciem do Radzymina zajętego przez wojska rosyjskie. Jacynik odzyskał Radzymin siłami dwóch kompanii I batalionu 30 pułku, szwadronu 201 pułku szwoleżerów i II dywizjonu 4 pułku strzelców konnych. Pod koniec sierpnia walczył z konnicą Budionnego w rejonie Zamościa i Hrubieszowa, ponosząc największe w dziejach pułku straty. Ostatnią walkę w wojnie 1920 pułk stoczył w dniach 11-13 września, w czasie końcowych działań pościgowych oddziałów polskich, zakończonych opanowaniem miasta Sokal nad Bugiem.

Okres pokoju |

Defilada 30 pp przed marszałkiem Józefem Piłsudskim

Ruiny koszar 30 pułku piechoty Strzelców Kaniowskich w Pawilonach III - IX Cytadeli Warszawskiej w latach 1940-41.

Po zakończeniu działań wojennych 30 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr IV^[2] w Skierniewicach. Kadra batalionu zapasowego stacjonowała w Tomaszowie. Pułk wchodził w skład 10 Dywizji Piechoty^[2].

Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz decyzją z dnia 24 lutego 1922 roku «polecił rozciągnąć nazwę „Kaniowskich” na 30 pp i 10 pap, a mianowicie: „30 pułk strzelców Kaniowskich” i „10 pułk Kaniowski artylerii polowej”»^[3].

11 lipca tego roku, pułk został przeniesiony na stałe do Warszawy, do głównego budynku koszarowego (nr 63) Cytadeli. W czasie przewrotu majowego 1926 żołnierze pułku opowiedzieli się po stronie rządu^[a].

19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 9 czerwca, jako datę święta pułkowego^[4]. Pułk obchodził święto w rocznicę swojego wielkiego zwycięstwa z 1920 roku pod Hostoborzem i Jamnami^[5].

 Osobny artykuł: Święta wojskowe w Polsce.

9 czerwca 1928 roku, w rocznicę bitwy pod Kaniowem, prezydent Rzeczypospolitej Polski wręczył pułkowi sztandar ufundowany przez mieszkańców Łowicza, Łodzi i Warszawy.
W latach 30. XX w. w pułku funkcjonowała Szkoła Podoficerska.

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 30 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych^[6].
Po wprowadzeniu w 1930 nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza^[7].

Działania bojowe we wrześniu 1939 |

4-5 września 1939 pułk razem z 10 DP został włączony w skład Armii "Łódź", z którą walczył w rejonie Sieradza. Wobec przewagi wojsk niemieckich został wycofany do Warszawy i podporządkowany Dowództwu Obrony Warszawy. W drugiej dekadzie września I batalion pułku dowodzony przez mjr Bronisława Kamińskiego walczył między Młocinami a wsią Placówka (obecnie teren Huty "ArcelorMittal"). 21 września został doszczętnie rozbity. Wówczas poległo około 600 żołnierzy batalionu, a wśród nich mjr Kamiński. Wszyscy zostali pochowani w zbiorowej mogile na Cmentarzu Wawrzyszewskim. Opiekuje się nią młodzież pobliskiej Szkoły Podstawowej nr 80.

Po kapitulacji Warszawy część żołnierzy pułku dostała się do niewoli niemieckiej. Niektórzy przedostali się do Francji, inni brali udział w ruchu oporu nie tylko na terenie kraju, ale też w hitlerowskich obozach koncentracyjnych w: Oświęcimiu, Mauthausen, Gusen, Stutthofie oraz w obozach jenieckich w II C Woldenberg i II D Gross-Born. Żołnierze, którzy przedostali się na Zachód walczyli pod Narwikiem, Monte Cassino, pod Ankoną, Bolonią i w Normandii.

Mapy bitew

Pomnik upamiętniający Warszawskie Termopile, Skwer im. 30 Pułku Strzelców Kaniowskich, Bielany

Tablica upamiętniająca kilkugodzinną bitwę września 1939, którą stoczył I Batalion 30. Pułku Strzelców Kaniowskich

Strzelcy kaniowscy |

Pomnik żołnierzy pułku, na Cmentarzu Wawrzyszewskim w Warszawie, którzy polegli w obronie stolicy we wrześniu 1939

Dowódcy pułku

Dowódca pułku kierował osobiście szkoleniem oficerów i był odpowiedzialny za gotowość bojową, całokształt wyszkolenia, służbę gospodarczą i wewnętrzną pułku^[8].

• ppłk Franciszek Korewo (1 XII 1918 – 14 VII 1919 → dowódca 49 i 65 PP)


• mjr / płk Kazimierz Jacynik (15 VII 1920 – 10 XII 1923 → dowódca piechoty dywizyjnej 8 DP)


• ppłk SG Eugeniusz Kunisch (15 III 1924 – III 1925)


• płk SG dr Izydor Modelski (15 X 1925^[9] – 1926 → komendant PKU Łuniniec)


• ppłk / płk piech. Stefan Wyspiański (VIII 1926 – XII 1928 → stan spoczynku z dniem 28 II 1929)


• ppłk piech. Konstanty Pereświet-Sołtan (7 I 1929 – III 1932 → inspektor poborowy w DOK I)


• płk piech. inż. January Konstanty Grzędziński (8 III 1932 – 22 VIII 1936)


• ppłk dypl. Stanisław Rutkowski (22 VIII 1936 – 30 VIII 1939 → szef Oddziału III Sztabu Armii „Łódź”
  


• ppłk piech. Włodzimierz Szmyd (V 1936 – 4 IX 1939, ranny)


• mjr Bronisław Czesław Kamiński (4-5 IX 1939)


• ppłk dypl. Stanisław Rutkowski (od 6 IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku

13 czerwca 1922 roku Minister Spraw Wojskowych zniósł dotychczasowe stanowisko referenta wyszkolenia pułku piechoty i ustanowił etatowe stanowisko zastępcy dowódcy pułku zaszeregowanego do stopnia podpułkownika, wyznaczanego przez Ministra Spraw Wojskowych. Zakres działania zastępcy dowódcy określał dowódca pułku, przed którym był on całkowicie odpowiedzialny^[10]. W 1938 roku zmieniona została nazwa stanowiska na „I zastępca dowódcy”. W organizacji wojennej pułku nie było stanowiska zastępcy dowódcy.

• mjr piech. Eugeniusz Wyrwiński (p.o. 10 VII 1922^[11] - 9 IV 1924 → zastępca dowódcy 71 pp)


• ppłk p.d.SG Jan Ignacy Zakrzewski (od 9 IV 1924^[12] – 1925^[13])


• ppłk piech. dr Zygmunt Hołobut (1926)


• ppłk SG Kazimierz Bogumił Janicki (od 25 VIII 1927^[14])


• ppłk piech. Bolesław Schwarzenberg-Czerny (1928 - 21 I 1930 → wykładowca w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia^[15])


• mjr dypl. Adam Świtalski (od 20 II 1930^[16] - 1 III 1931 → szef sztabu DOK IV^[17])


• ppłk dypl. Ludwik Lepiarz (1 III 1931^[18] - 9 XII 1932 → szef sztabu DOK VI)


• ppłk dypl. Kazimierz Aleksandrowicz (od 9 XII 1932^[19] - 7 VI 1934 → dowódca 1 pspodh)


• ppłk piech. Wincenty II Kurek (7 VI 1934^[20] – III 1939 → dowódca 28 pp)


• ppłk piech. Włodzimierz Szmyd (III – 30 VIII 1939 → dowódca 30 pp)

Kwatermistrzowie pułku

W latach 1921-1923 zastępcą dowódcy pułku i jego pomocnikiem w zakresie służby administracyjno-gospodarczej był dowódca batalionu sztabowego^[8]. W 1924 roku, w nowej organizacji pokojowej pułku piechoty, utworzono stanowisko kwatermistrza, a zlikwidowano batalion sztabowy i stanowisko dowódcy tego pododdziału. 1 kwietnia 1938 roku stanowisko kwatermistrza zostało zamienione na stanowisko II zastępcy dowódcy (zastępcy dowódcy do spraw gospodarczych)^[21]. W 1939 roku, w organizacji wojennej pułku było ponownie stanowiskiem kwatermistrza.

• kpt. / mjr piech. Jan II Rogowski (1923^[22][23] – 1925^[13])


• mjr piech. dr Władysław Dziadosz (do 31 III 1927)


• mjr piech. Zygmunt Adam Honkisz (od 23 V 1927^[24] – 26 IV 1928 → kwatermistrz baon manewr.^[25])


• mjr piech. Marian Frydrych (26 IV 1928^[26] – 23 VIII 1929 → dowódca baonu w SPchor. dla Pofic.)


• mjr piech. Stanisław Parkasiewicz (od 31 III 1930^[27] – dowódca III/55 pp^[28])


• mjr piech. Adam Laszuk (od 26 III 1931^[29] – 28 VI 1933 → KOP^[30])


• mjr piech. Bronisław Czesław Kamiński (od 28 VI 1933^[31])

Oficerowie pułku

• mjr SG Adam Brzechwa-Ajdukiewicz (nadetatowy)


• mjr piech. Henryk Gorgoń – dowódca II baonu


• mjr SG Jan Hyc (nadetatowy)


• mjr piech. Remigiusz Kwiatkowski
  


• mjr SG Józef Biernacki
  


• mjr piech. Andrzej Strach – dowódca I baonu


• kpt. piech. Antoni Dubiński – dowódca baonu (1920 )


• kpt. dypl. Jerzy Szczerbiński
  


• por. rez. Marek Józef Dołęga-Zakrzewski
  


• por. Feliks Michałkowski
  

Obsada personalna we wrześniu 1939 |

Obsada personalna we wrześniu 1939^[32]

Dowództwo

• dowódca - ppłk Włodzimierz Szmyd


• I adiutant - kpt. Kazimierz Szempliński


• II adiutant - ppor. rez. Wacław Jerzy Tejchfeld


• oficer informacyjny - N.N.


• oficer łączności - kpt. Józef Jędrych


• kwatermistrz - kpt. Tadeusz Rudowski/kpt. Stefan Sowiński


• oficer płatnik- ppor. rez. Zygmunt Rakocy


• oficer żywnościowy - ppor. rez. Władysław Malborczyk


• naczelny lekarz - kpt. lek. med. dr Stanisław Malewski


• kapelan - kpl. rez. ks. Piotr Pieniążek


• dowódca kompanii gospodarczej - kpt. Mieczysław Januszewski

I batalion

• dowódca I batalionu - mjr Bronisław Czesław Kamiński
  


• adiutant batalionu - ppor. rez. Bolesław Czak-Żukowski


• dowódca 1 kompanii strzeleckiej - por. Karol Lange


• dowódca 2 kompanii strzeleckiej - por. Antoni Rak


• dowódca 3 kompanii strzeleckiej - ppor. Jerzy Steinbóck


• dowódca 1 kompanii cekaemów - por. Józef Łęczycki/ppor. rez. Zdzisław Raabe

II batalion

• dowódca II batalionu - kpt. Konstanty Supiński


• adiutant batalionu - ppor. Karol Broszkiewicz


• dowódca 4 kompanii strzeleckiej - kpt. Władysław Klęk


• dowódca 5 kompanii strzeleckiej - por. Adam Zborowski


• dowódca 6 kompanii strzeleckiej - por. rez. Władysław Grochowski


• dowódca 2 kompanii cekaemów - por. Józef Wielgomasz

III batalion

• dowódca III batalionu - mjr Romuald Borysowicz


• adiutant batalionu - ppor. rez. Witold Jaroszewicz


• dowódca 7 kompanii strzeleckiej - por. Jerzy Kucharski


• dowódca 8 kompanii strzeleckiej - ppor. Mieczysław Bukar/por. Jerzy Kucharski


• dowódca 9 kompanii strzeleckiej - ppor. rez. Lucjan Bierzyński


• dowódca 3 kompanii cekaemów - kpt. Józef Wysocki/kpt. Franciszek Kurbiel

Pododdziały specjalne

• dowódca kompanii przeciwpancernej - ppor. Czesław Błoński


• dowódca plutonu artylerii piechoty - kpt. Władysław Borkiewicz


• dowódca kompanii technicznej - N.N.


• dowódca kompanii zwiadowców - por. Roman Podbielski


• dowódca plutonu pionierów - kpt Henryk Bełdycki


• dowódca plutonu przeciwgazowego - por. Jan Rogowski

Kawalerowie Virtuti Militari |

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1919–1920^[33]

Symbole pułkowe |

Sztandary

Pierwszy sztandar pułk otrzymał w 1919, drugi w 1921^[34].

9 czerwca 1928, w Warszawie, Prezydent RP Ignacy Mościcki wręczył pułkowi chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo Łowicza, Łodzi i Warszawy. 5 września 1928, dwa miesiące po ceremonii wręczenia, Prezydent RP zatwierdził wzór lewej strony płachty chorągwi^[35]. Do chwili obecnej sztandar 30 pp jest uznawany za zaginiony. W Muzeum WP znajduje się jedynie orzeł ze sztandaru^[34].

Groby żołnierzy pułku na Cmentarzu Wawrzyszewskim

Odznaka pamiątkowa

27 października 1925 minister spraw wojskowych, generał dywizji Władysław Sikorski zatwierdził odznakę pamiątkową 30 pułku piechoty^[36]. Odznaka o wymiarach 41 x 41 mm ma kształt krzyża z biało emaliowanymi wciętymi ramionami. W centrum na okrągłej tarczy, na czerwonym tle znajduje się miniatura odznaki II Korpusu Polskiego w Rosji. Na granatowej obwódce tarczy wpisano: „30 PUŁK STRZELCÓW KANIOWSKICH”. Między ramionami krzyża rozchodzi się po pięć złotych promieni.
Oficerska - dwuczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana, miniatura łączona dwoma nitami. Wykonanie: Wiktor Gontarczyk - Warszawa^[37].

Pamięć o pułku |

Na Cmentarzu Wawrzyszewskim znajduje się kwatera z grobami poległych żołnierzy pułku w czasie obrony Warszawy w 1939 roku. I batalion pułku powstrzymał natarcie niemieckiej 24 Dywizji Piechoty wsparte czołgami i ogniem 70 dział, ułatwiając przedostanie się do Warszawy przedzierającym się przez Puszczę Kampinoską niedobitkom Armii Pomorze i Poznań rozbitym w bitwie nad Bzurą.

W miejscu bitwy na terenie przyległym do Huty Warszawa w 1979 pracownicy huty postawili pomnik upamiętniający tę bitwę, a skwer na którym się znajduje nosi nazwę 30 Pułku Strzelców Kaniowskich.

Uwagi |

Przypisy |

Bibliografia |

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].


• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.


• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.


• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.


• Witold Jarno: Strzelcy Kaniowscy w latach 1919-1939, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2004.


• Jerzy Kłoczewski: Polska gospodarka wojskowa 1918-1939 (zarys systemu). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07488-7.


• Tadeusz Makowski: Zarys historii wojennej 30-go pułku Strzelców Kaniowskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.


• [red.]Bronisław Prugar-Ketling: Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.


• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.


• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.


• "Nasza Chomiczówka"


• Adam Rzadkowski: Wielka księga piechoty polskiej 1918–1939. 10 Dywizja Piechoty Legionów. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2017. ISBN 978-83-7945-602-4.

Linki zewnętrzne |

• Stowarzyszenie Historyczne "Strzelcy Kaniowscy"

p • d • e Wojsko Polskie II Rzeczypospolitej Rodowód Polska Siła Zbrojna Armia Polska we Francji Armia Wielkopolska Legiony Polskie Samoobrona Litwy i Białorusi Wojsko Litwy Środkowej Wojsko Polskie na Wschodzie Naczelne władze wojskowe Naczelnik Państwa (1918-1922) Prezydent RP (1922-1939) Naczelne Dowództwo WP Ministerstwo Spraw Wojskowych Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych Sztab Generalny (Główny) Kwatera Główna Naczelnego Wodza Rodzaje sił zbrojnych Wojsko Marynarka Wojenna Formacje Wojska Wartownicze i Etapowe (1919-1921) Korpus Ochrony Pogranicza (1924-1939) Obrona Narodowa (1937-1939) Bronie Piechota Kawaleria Artyleria Bronie pancerne (1937-1939) Lotnictwo Saperzy Wojska Kolejowe (do 1928) Wojska Samochodowe (do 1937) Tabory Żandarmeria Służby duszpasterska geograficzna intendentury inżynieryjno-saperska kolejowa remontu sprawiedliwości zdrowia weterynarii uzbrojenia lotnictwa żeglugi śródlądowej łączności etapowa jeniecka poborowa WP w 1939 OdeB pokojowe Plan mob. "W" Mobilizacja OdeB wojenne Kampania wrześniowa Plan Zachód Plan Wschód Inne Bunt Żeligowskiego Centrum Wyszkolenia Sanitarnego Centrum Wyszkolenia Saperów Centrum Wyszkolenia Łączności Centrum Wyszkolenia Żandarmerii Centrum Wyższych Studiów Wojskowych Fundusz Obrony Narodowej Główny Urząd Zaopatrywania Armii Instytut Wojskowo-Techniczny Oddział II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego Oficerska Szkoła Topografów Placówki dyplomatyczne Wojska Polskiego II RP Rada Wojenna Rada Wojskowa Wojna polsko-bolszewicka Wojskowa Komisja Ustawodawcza Wyższa Szkoła Wojenna Barwy broni i służb Mundur