Egftnjytyk

Ten artykuł dotyczy 23 Pułku Piechoty im. płk. Lisa-Kuli. Zobacz też: 23 Pułk Piechoty - inne pułki piechoty z numerem 23.

23 Pułk Piechoty im. płk. Leopolda Lisa-Kuli
Odznaka żołnierska
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Patron	płk Leopold Lis-Kula
Tradycje
Święto	13 czerwca
Nadanie sztandaru	13 czerwca 1924
Rodowód	1 Lubelski Pułk Piechoty
Dowódcy
Pierwszy	płk Jan Dobrowolski
Ostatni	płk Kazimierz Tadeusz Majewski
Działania zbrojne
wojna polsko-ukraińska wojna polsko-ukraińska kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Włodzimierz Wołyński
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	27 Dywizja Piechoty

Pułk walczył w składzie 27 DP

Pomnik patrona pułku Leopolda Lisa-Kuli w Rzeszowie

Dowództwo i żołnierze 23 pułku piechoty Wojska Polskiego przed siedzibą pułku (między 1918 i 1926 rokiem

)

23 Pułk Piechoty im. płk. Leopolda Lisa-Kuli (23 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

Organizacja pułku |

9 listopada 1918 roku Edward Śmigły-Rydz, Minister Wojny w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej wydał rozkaz o sformowaniu 1 Lubelskiego Pułku Piechoty w Lublinie. Na stanowisko dowódcy pułku został wyznaczony pułkownik Jan Dobrowolski z byłej armii rosyjskiej. Następnego dnia z członków Polskiej Organizacji Wojskowej został zorganizowany I batalion pod dowództwem majora Wacława Wieczorkiewicza. Kompania karabinów maszynowych tego batalionu została utworzona z ochotników, studentów wyższych uczelni warszawskich. Duże zasługi przy organizacji I baonu położył sierżant Augustyn Stasiak. 14 listopada został utworzony II batalion pod dowództwem kapitana Strzyżowskiego^[1].

Pułk w walkach o granice |

 Osobne artykuły: Wojna polsko-ukraińska i Wojna polsko-bolszewicka.

20 listopada 1918 roku grupa majora Wieczorkiewicza, złożona z dwóch kompanii strzeleckich i kompanii karabinów maszynowych 1 Lubelskiego Pułku Piechoty oraz plutonu 37 mm armatek i plutonu kawalerii, wymaszerowała z Lublina na odsiecz Lwowa^[1].

W 1920 roku, w czasie wojny z bolszewikami 23 pp walczył w składzie VI Brygady Piechoty Legionów.

Pułk w okresie pokoju |

Jesienią 1921 roku oddział przeszedł z organizacji wojennej na pokojową oraz wyłączony został ze składu 3 Dywizji Piechoty Legionów i podporządkowany dowódcy nowo powstałej 27 Dywizji Piechoty. Pokojowym garnizonem pułku został Włodzimierz Wołyński na terenie Okręgu Korpusu Nr II^[2].

 Osobny artykuł: Święta wojskowe w Polsce.

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 13 czerwca, jako datę święta pułkowego^[3]. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę bitwy pod Jamnem, stoczonej w 1920 roku^[4].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 23 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych^[5].
W październiku 1930 roku, po wprowadzeniu nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej. Do jego zadań należało między innymi szkolenie rekrutów dla potrzeb jednego z batalionów Korpusu Ochrony Pogranicza^[6].

 Osobny artykuł: Organizacja pułku piechoty Wojska Polskiego II RP.

W 1939 roku Minister Spraw Wojskowych nadał 23 pp honorowe szefostwo pułkownika Leopolda Lisa-Kuli^[7].

Pułk w kampanii wrześniowej |

 Osobny artykuł: Kampania wrześniowa.

W kampanii wrześniowej 1939 roku 23 pp walczył w składzie macierzystej 27 DP Armia „Pomorze”^[8].

23 pp był jednostką administracyjną i mobilizującą. W planie mobilizacyjnym „W” 23 pp zaliczony został do grupy jednostek oznaczonych kolorem czerwonym, przeznaczonych do osłony granicy z ZSRR. W mobilizacji alarmowej pułk przechodził na organizację wojenną oraz formował dla 27 DP trzy pododdziały:

• samodzielną kompanię karabinów maszynowych i broni towarzyszących nr 23,


• kompanię sanitarną nr 203,


• kolumnę taborową parokonną nr 217.

Natomiast w mobilizacji powszechnej jednostka formowała batalion marszowy 23 pp i uzupełnienie marszowe skkm i br. tow. nr 23 (w I rzucie) oraz Ośrodek Zapasowy 27 Dywizji Piechoty we Włodzimierzu (w II rzucie).

Żołnierze pułku |

Dowódcy pułku

Dowódca pułku kierował osobiście szkoleniem oficerów i był odpowiedzialny za gotowość bojową, całokształt wyszkolenia, służbę gospodarczą i wewnętrzną pułku^[9].

• płk piech. Jan Dobrowolski (do 14 I 1920 → dowódca XII BP^[10])


• ppłk piech. Bożesław Stanisław Wolski (14 I^[10] – 16 VIII 1920)


• kpt. piech. Tadeusz Lubicz-Niezabitowski (17 VIII^[11] – X 1920)


• ppłk / płk piech. Bożesław Stanisław Wolski (X 1920 – 21 VIII 1926 → komendant miasta Grodno^[12])


• płk piech. Mikołaj Kostecki (21 VIII 1926 – 14 X 1927 → szef Wojskowego Sądu Okręgowego Nr 5)


• ppłk / płk dypl. piech. Jan Włodarski (29 XI 1927^[13] – †9 I 1934)


• ppłk / płk piech. Jerzy Wroczyński (IV 1934^[14] – 10 IX 1939)


• płk piech. Kazimierz Tadeusz Majewski (od 11 IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku

13 czerwca 1922 roku Minister Spraw Wojskowych zniósł dotychczasowe stanowisko referenta wyszkolenia pułku piechoty i ustanowił etatowe stanowisko zastępcy dowódcy pułku zaszeregowanego do stopnia podpułkownika, wyznaczanego przez Ministra Spraw Wojskowych. Zakres działania zastępcy dowódcy określał dowódca pułku, przed którym był on całkowicie odpowiedzialny^[15]. W 1938 roku zmieniona została nazwa stanowiska na „I zastępca dowódcy”. W organizacji wojennej pułku nie było stanowiska zastępcy dowódcy.

• ppłk piech. Karol Koziarowski (10 VII 1922 – 30 IV 1927 → stan spoczynku)


• ppłk SG Wincenty Lekki (5 V 1927^[16] – 26 IV 1928 → Oddział IV SG^[17])


• ppłk piech. Stanisław Szyłeyko (26 IV 1928^[17] – VI 1932 → praktyka poborowa w PKU Lida^[18])


• ppłk dypl. piech. Julian Grudziński (od VI 1933^[18])


• ppłk piech. Józef Gawlik (11 – 14 VIII 1939 → dowódca Ośrodka Zapasowego 27 DP)

Kwatermistrzowie

W latach 1921-1923 zastępcą dowódcy pułku i jego pomocnikiem w zakresie służby administracyjno-gospodarczej był dowódca batalionu sztabowego^[9]. W 1924 roku, w nowej organizacji pokojowej pułku piechoty, utworzono stanowisko kwatermistrza, a zlikwidowano batalion sztabowy i stanowisko dowódcy tego pododdziału. 1 kwietnia 1938 roku stanowisko kwatermistrza zostało zamienione na stanowisko II zastępcy dowódcy (zastępcy dowódcy do spraw gospodarczych)^[19]. W 1939 roku, w organizacji wojennej pułku było ponownie stanowiskiem kwatermistrza.

• kpt. / mjr piech. Henryk Borowik (10 VII 1922 – 3 X 1924 → dowódca 8 baonu granicznego)


• kpt. piech. Józef Kobyłecki (p.o. od 11 XII 1924)


• mjr piech. Stanisław IV Jaworski (1928)


• mjr piech. Eugeniusz Marian Bolesław Sztayer (31 III 1930^[20] – IV 1934 → dowódca baonu^[21])


• mjr piech. Franciszek Młynarczyk (od IV 1934^[21])


• kpt. piech. Tadeusz Peretiatkowicz (IX 1939)

Oficerowie pułku

• płk Jerzy Wołkowicki
  


• kpt. Leon Bączkiewicz (do 2 XI 1923 → słuchacz WSWoj.)


• Władysław Bortnowski


• mjr piech. Paweł Cygler (do 26 IV 1928 → dowódca II/59 pp)


• Ignacy Matuszewski


• kpt. piech. Kazimierz Pruszkowski
  


• por. piech. Leon Ptasznik
  


• por. piech. Stanisław Zieliński (1927–1931)

Podoficerowie i szeregowcy

• Henryk Kozanecki

Kawalerowie Virtuti Militari |

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari^[22][23][24]

Obsada personalna w 1939 roku |

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku^[25][a]:

Dowództwo, kwatermistrzostwo i pododdziały specjalne^[27]

• dowódca pułku – płk Jerzy Wroczyński


• I zastępca dowódcy – ppłk dypl. Adam II Rudnicki


• adiutant – kpt. Stanisław Ziemba


• starszy lekarz – mjr dr Józef II Lewandowski


• młodszy lekarz – ppor. lek. Stanisław Leszczyński


• oficer placu Włodzimierz Wołyński – kpt. adm. (piech.) Stanisław Dercz


• II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – mjr Franciszek Młynarczyk


• oficer mobilizacyjny – kpt. adm. (piech.) Stefan Józef Lubich


• zastępca oficera mobilizacyjnego – por. Stefan Łebkowski


• oficer administracyjno-materiałowy – kpt. adm. (piech.) Leon Leonidas Nowicki


• oficer gospodarczy – por. int. Augustyn Julian Zygmunt


• oficer żywnościowy – chor. Franciszek Żarnowski


• dowódca kompanii gospodarczej i oficer taborowy – kpt. tab. Marian Jarząbkowski


• kapelmistrz – ppor. adm. (kapelm.) Wincenty Sikora


• dowódca plutonu łączności – kpt. Władysław Sztuba


• dowódca plutonu pionierów – por. Mieczysław Józef Bocheński


• dowódca plutonu artylerii piechoty – kpt. art. Henryk Stańczyk


• dowódca plutonu ppanc. – por. Mieczysław Szczepański


• dowódca oddziału zwiadu – por. Florian Władysław Porębski

I batalion

• dowódca batalionu – mjr dypl. Franciszek Buczek


• dowódca 1 kompanii – kpt. Stefan Cybulski


• dowódca plutonu – ppor. Gotard Kliber


• dowódca 2 kompanii – por. Władysław Lewandowski


• dowódca plutonu – ppor. Kazimierz Karol Wünsche


• dowódca plutonu – ppor. Michał Zapolski-Downar


• dowódca 3 kompanii – kpt. Leopold Teofil Jani


• dowódca plutonu – ppor. Jan Oleszkiewicz


• dowódca plutonu – ppor. Stefan Małecki


• dowódca 1 kompanii km – kpt. Stanisław Chętko


• dowódca plutonu – ppor. Henryk Reucki


• dowódca plutonu – ppor. Michał Szczepański

II batalion

• dowódca batalionu – mjr Michał Szwed


• dowódca 4 kompanii – kpt. Józef Tadeusz Burtan


• dowódca plutonu – ppor. Tadeusz Paprocki


• dowódca 5 kompanii – por. Stanisław Sternal


• dowódca plutonu – ppor. Jerzy Choroszcza


• dowódca plutonu – ppor. Stanisław Rzadkiewicz


• dowódca 6 kompanii – kpt. Jakub Hałas


• dowódca plutonu – por. Teofil Żal


• dowódca plutonu – chor. Stanisław Chasiak


• dowódca 2 kompanii km – kpt. Czesław Mieczysław Michaliszyn


• dowódca plutonu – por. Marian Franciszek Bukała


• dowódca plutonu – chor. Józef Franciszek Cymerman

III batalion

• dowódca batalionu – mjr Wiktor Adam Sożyński


• dowódca 7 kompanii – kpt. Bolesław Stefan Szulc


• dowódca plutonu – por. Erwin Franciszek Stüber


• dowódca plutonu – por. Edmund Banasikowski


• dowódca 8 kompanii – p o. por. Edmund Roman Maliński


• dowódca plutonu – ppor. Franciszek Jakub Stass


• dowódca 9 kompanii – por. Leonard Żabko


• dowódca plutonu – ppor. Jan Kobyliński


• dowódca plutonu – chor. Edward Ptaszyński


• dowódca 3 kompanii km – por. Zenon Annusewicz


• dowódca plutonu – ppor. Józef Borliński


• na kursie – kpt. Tadeusz Peretiatkowicz


• na kursie – por. Zbigniew Józef Krzyżanowski


• na kursie – por. Jan Arkadiusz Sońta

23 obwód przysposobienia wojskowego „Hrubieszów”

• kmdt obwodowy PW – kpt. adm. (piech.) Leon Ptasznik^[b]
  


• kmdt powiatowy PW Hrubieszów – por. Piech. Władysław Zięba

Organizacja wojenna i obsada personalna we wrześniu 1939 |

Dowództwo

• 
  dowódca – płk piech. Jerzy Wroczyński (do 10 IX)


• I adiutant – kpt. Stanisław Ziemba


• II adiutant – ppor. rez. Józef Rutkowski


• oficer informacyjny – ppor. rez. Henryk Frank


• oficer łączności – kpt. Władysław Sztuba


• zastępca oficera łączności – chor. Franciszek Kantor


• kwatermistrz – kpt. Tadeusz Peretiatkowicz
  


• oficer żywnościowy – chor. Franciszek Żarnowski


• oficer płatnik – por. August Julian Zygmunt


• naczelny lekarz – ppor. lek. Stanisław Leszczyński


• kapelan – st. kapelan ks. Jan Michułka


• dowódca kompanii gospodarczej – por. Mieczysław Szczepański


• 
  kapelmistrz – ppor. Wincenty Sikora


• szef kancelarii pułku – plut. Antoni Włodarski


• podoficer kancelaryjny – kpr. pchor. Witold Stanisław Jędrzejewski

I batalion

• dowódca – kpt Czesław Mieczysław Michaliszyn


• adiutant – ppor. rez. Antoni Jaworski


• lekarz – NN


• pluton łączności – ppor. rez. Jan Kazimierz Kamiński

II batalion

• dowódca – mjr Michał Szwed


• adiutant – ppor. rez. Ryszard Markowski


• lekarz – ppor. rez. lek. Stanisław Korasadowicz


• pluton łączności – ppor. rez. Kazimierz Józef Gonet

III batalion

• dowódca – mjr Wiktor Adam Sożyński (poległ 18 IX w Witkowicach)


• adiutant – ppor. Jan Oleszkiewicz (zaginął 18 IX)


• lekarz – NN


• pluton łączności – ppor. rez. Bolesław Zając

Pododdziały specjalne

• kompania przeciwpancerna – por. Leonard Żabko


• kompania zwiadowcza – por. Teofil Żal
  
  
  
  • pluton konny – wachm. Jan Kościuk
  
  
  • pluton kolarzy – ppor. Jan Kobyliński
  
  
  
  


• pluton artylerii piechoty – kpt. Henryk Stańczyk (ciężko ranny 3 IX we Włókach)


• pluton pionierów – por. Józef Mieczysław Bocheński


• pluton przeciwgazowy – por. Stanisław Sternal (zaginął 1 IX)


• pluton łączności – NN

Symbole pułkowe |

Sztandar

 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

18 listopada 1919 roku w Derwaniszkach sędzia Stanisław Stokłosa wręczył pułkowi chorągiew ufundowaną przez mieszkańców Lublina. Chorągiew nie była wykonana zgodnie z wzorem określonym w ustawie z dnia 1 sierpnia 1919 roku o godle i barwach Rzeczypospolitej Polskiej^[29][30].

26 lipca 1923 roku Prezydent RP Stanisław Wojciechowski zatwierdził chorągiew 23 pp^[31], a 13 czerwca 1924 roku gen. Kajetan Olszewski wręczył oddziałowi nową chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo Włodzimierza Wołyńskiego^[4][32]. Stara chorągiew została oddana do Muzeum Wojska w Warszawie^[4].

Losy sztandaru w kampanii wrześniowej pozostają jak dotąd niewyjaśnione. Ppor. Michał Zapolski-Downar z 23 pp poszukiwał śladów sztandaru zaginionego w czasie wojennej zawieruchy. Spisywał on relacje kombatantów obrazujące walki pułku i ich związek z losem sztandaru. Według jednej wersji sztandar odwieziono na początku września z okolic Borów Tucholskich do Łodzi. Według innej został zakopany w okolicy Gąbina czy też Sannik.
Mirosław Barczyński z Muzeum Broni i Oręża, Arsenał w Zamościu twierdzi, że żołnierz Piotr Zebel przywiózł po wojnie sztandar z obozu jenieckiego w kuferku o podwójnym dnie. Zebel zamieszkał podobno w rejonie Biłgoraja. Nie udało się jednak ustalić dokładnego adresu żołnierza.
Jest wielce prawdopodobnym, że fragment symbolu pułkowego przetrwał wojnę. Od sztandaru 23 pp pochodzi prawdopodobnie grot (orzeł) z podstawą z numerem „23” znajdujący się w zbiorach Michała Palacza, kolekcjonera militariów ze Swarzędza^[33]. Brak jest jednak bliższych danych o jego pochodzeniu^[8].

Odznaka pamiątkowa

26 maja 1933 roku Minister Spraw Wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 23 pp^[34]. Odznaka o wymiarach 40x40 mm ma kształt krzyża maltańskiego pokrytego granatową emalią z żółtym obrzeżem i złotymi krawędziami. W centrum krzyża nałożono podobiznę patrona pułku w otoku wieńca laurowego. Na górnym pionowym ramieniu krzyża widnieje orzeł państwowy wz. 1927 oraz numer „23”, na dolnym - herb Włodzimierza Wołyńskiego. Oficerska - dwuczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana. Na rewersie na dolnym ramieniu krzyża próba srebra, imiennik WB i nazwisko grawera W. BUSZEK LWÓW^[35].

Uwagi |

Przypisy |

Bibliografia |

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].


• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.


• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.


• Jerzy Kłoczewski: Polska gospodarka wojskowa 1918-1939 (zarys systemu). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07488-7.


• Księga chwały piechoty. Bronisław Prugar-Ketling (red.). Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992.


• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.


• RyszardR. Rybka RyszardR., Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny "W" i jego ewolucja, KamilK. Stepan, Warszawa: Oficyna Wydawnicza "Adiutor", 2010, ISBN 978-83-86100-83-5, OCLC 674626774 .


• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.


• Stefan Witkowski: Zarys historii wojennej 23-go Pułku Piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.


• Michał Zapolski-Downar, Działania 23 pp im. płk. Lisa-Kuli w wojnie obronnej 1939 r. (w świetle relacji), Wojskowy Przegląd Historyczny Nr 3 (129), Warszawa 1989, s. 368-383.


• Piotr Zarzycki, 27 Pułk Artylerii Lekkiej, Oficyna Wydawnicza "Ajaks", Pruszków 1999


• Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny "W", Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Oficyna Wydawnicza "Ajaks" i Zarząd XII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Pruszków 1995, ​ISBN 83-85621-87-3​


• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.

p • d • e Wojsko Polskie II Rzeczypospolitej Rodowód Polska Siła Zbrojna Armia Polska we Francji Armia Wielkopolska Legiony Polskie Samoobrona Litwy i Białorusi Wojsko Litwy Środkowej Wojsko Polskie na Wschodzie Naczelne władze wojskowe Naczelnik Państwa (1918-1922) Prezydent RP (1922-1939) Naczelne Dowództwo WP Ministerstwo Spraw Wojskowych Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych Sztab Generalny (Główny) Kwatera Główna Naczelnego Wodza Rodzaje sił zbrojnych Wojsko Marynarka Wojenna Formacje Wojska Wartownicze i Etapowe (1919-1921) Korpus Ochrony Pogranicza (1924-1939) Obrona Narodowa (1937-1939) Bronie Piechota Kawaleria Artyleria Bronie pancerne (1937-1939) Lotnictwo Saperzy Wojska Kolejowe (do 1928) Wojska Samochodowe (do 1937) Tabory Żandarmeria Służby duszpasterska geograficzna intendentury inżynieryjno-saperska kolejowa remontu sprawiedliwości zdrowia weterynarii uzbrojenia lotnictwa żeglugi śródlądowej łączności etapowa jeniecka poborowa WP w 1939 OdeB pokojowe Plan mob. "W" Mobilizacja OdeB wojenne Kampania wrześniowa Plan Zachód Plan Wschód Inne Bunt Żeligowskiego Centrum Wyszkolenia Sanitarnego Centrum Wyszkolenia Saperów Centrum Wyszkolenia Łączności Centrum Wyszkolenia Żandarmerii Centrum Wyższych Studiów Wojskowych Fundusz Obrony Narodowej Główny Urząd Zaopatrywania Armii Instytut Wojskowo-Techniczny Oddział II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego Oficerska Szkoła Topografów Placówki dyplomatyczne Wojska Polskiego II RP Rada Wojenna Rada Wojskowa Wojna polsko-bolszewicka Wojskowa Komisja Ustawodawcza Wyższa Szkoła Wojenna Barwy broni i służb Mundur