Supraśl
| |||||
| |||||
 Supraśl – karczma, w oddali supraski monaster | |||||
| |||||
Państwo |  Polska | ||||
Województwo |  podlaskie | ||||
Powiat | białostocki | ||||
Gmina | Supraśl | ||||
Aglomeracja | białostocka | ||||
Burmistrz | Radosław Dobrowolski | ||||
Powierzchnia | 6 km² | ||||
| Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość | 4 621[1][2] 812,1 os./km² | ||||
Strefa numeracyjna | (+48) 85 | ||||
Kod pocztowy | 16-030 | ||||
Tablice rejestracyjne | BIA | ||||
Położenie na mapie gminy Supraśl   Supraśl | |||||
Położenie na mapie Polski  Supraśl | |||||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  Supraśl | |||||
Położenie na mapie powiatu białostockiego  Supraśl | |||||
 53°12′40″N 23°20′15″E/53,211111 23,337500 | |||||
TERC (TERYT) | 2002094 | ||||
SIMC | 0923472 | ||||
Urząd miejski ul. Piłsudskiego 5816-030 Supraśl | |||||
Strona internetowa | |||||
Supraśl – miasto w Polsce położone w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Supraśl. Położone jest nad rzeką Supraślą, na Wysoczyźnie Białostockiej, jest otoczone Puszczą Knyszyńską, historycznie na Podlasiu. Zaliczane do aglomeracji białostockiej.
Według danych z 1 stycznia 2018 Supraśl liczył 4 621 mieszkańców[1].
W Supraślu znajduje się siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej.
Dzięki walorom ekologicznym miasta, czystości powietrza, brakowi ośrodków przemysłowych, mikroklimatowi oraz znajdującym się w pobliżu Supraśla bogatym złożom borowin, w 1999 Supraśl uzyskał status uzdrowiska[3].
Supraśl położony był w drugiej połowie XVI wieku w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego[4].
Spis treści
1 Położenie
2 Historia
3 Legenda
4 Varia
5 Demografia
6 Zabytki
7 Gospodarka
8 Religia
9 Edukacja
10 Transport
11 Życie kulturalne
12 Części miasta
13 Miasta partnerskie
14 Zobacz też
15 Przypisy
16 Linki zewnętrzne
Położenie |
Według danych z 1 stycznia 2013 powierzchnia miasta wynosiła 6 km²[5].
Historia |
Rzeka Supraśl w Supraślu
Ogród renesansowy przy klasztorze
Krzyż i tablica pamiątkowa między klasztorem a rzeką
W 1501 na uroczysku Suchy Hrud powstał, przeniesiony z Gródka, prawosławny monaster, którego założycielem i głównym fundatorem był wojewoda nowogródzki Aleksander Chodkiewicz, przy późniejszym wsparciu prawosławnego biskupa smoleńskiego Józefa Sołtana. Akta wydane przez królów Aleksandra Jagiellończyka w 1504 i Zygmunta Starego w 1509 potwierdziły prawa i przywileje obejmujące fundację wojewody Chodkiewicza.
Najpierw powstała drewniana cerkiew św. Jana Ewangelisty, a potem refektarz i mnisze pustelnie. Fundatorzy chcąc podnieść znaczenie monasteru zwrócili się z prośbą o błogosławieństwo do samego patriarchy Konstantynopola. W 1505 patriarcha nadaje monasterowi tomos (uroczyste błogosławieństwo z zaleceniami duchowymi). W 1516 wyświęcono cerkiew Błogowieszczeńską. Później budynki monasteru wzbogaciły się o renesansową cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego, której integralną częścią były katakumby. XVI wiek to również okres formowania się wokół monasteru osady.
W XVI wieku monaster stał się ważnym ośrodkiem kulturalnym ziem ruskich. O jego znaczeniu świadczy fakt, iż w 1582 odwiedził go arcybiskup ochrydzki Gabriel, a w 1590 – patriarcha Jeremiasz II. Zakonnicy zgromadzili m.in. bogatą bibliotekę z cennymi drukami i rękopisami (np. Kodeks supraski z XI-XII w.).
W 1609 mnisi przystąpili do unii brzeskiej (1596), a klasztor w Supraślu stał się ważnym ośrodkiem kulturalnym i religijnym unitów. W 1695 uruchomiono przyklasztorną drukarnię, a w 1711 pierwszą we wschodniej Polsce papiernię. Tłoczono tu książki świeckie w języku łacińskim i polskim oraz książki religijne w języku cerkiewnosłowiańskim. Bazylianie zamalowali ruskie freski z XVI wieku i postawili wokół cerkwi nowe budynki.
W 1796 władze pruskie skonfiskowały większość dóbr klasztoru. W 1804 zlikwidowana została drukarnia. W 1807 Supraśl przestał być siedzibą biskupstwa unickiego, po pokoju pokoju w Tylży (1807) znalazł się pod zaborem rosyjskim.
Mimo że w 1 połowie XIX w. Supraśl otrzymał prawa miejskie, to jednak w końcu tegoż stulecia utracił znaczenie na rzecz rozwijającego się Białegostoku.
W 1824 władze rosyjskie przekazały monaster supraski zakonnikom prawosławnym.
W 1834, po wprowadzeniu przez carskie władze ceł na towary sprowadzane z Królestwa Polskiego do Rosji, w Supraślu powstały pierwsze manufaktury sukiennicze, następnie warsztaty tkackie, produkujące głównie na rynek rosyjski.
W 1875 w sąsiedztwie monasteru zbudowano cerkiew św. Pantelejmona, w 1889 – św. Jana Teologa, a w 1901 – kaplicę św. Jerzego Zwycięzcy na cmentarzu w Podsupraślu. W 1910 nastąpiła renowacja szesnastowiecznych fresków (zamalowanych przez bazylianów).
W wyniku działań I wojny światowej w 1915, w obliczu zbliżającego się frontu i wojsk niemieckich, mnisi prawosławni uciekli (jak wielu prawosławnych z terenów ziem polskich) z Supraśla w głąb Rosji (tzw. bieżenstwo), zabierając ze sobą cudowną ikonę Matki Boskiej Supraskiej.
Lata 1918 - 1924 to dobra koniunktura dla zakładów Supraśla, która kończy się wraz z reformą monetarną w Polsce. W latach kryzysu 1929 -1933 zakłady przemysłowe miasta ograniczają produkcję do kilku miesięcy w roku. W lipcu 1933 roku dochodzi do strajku . O kul sanacyjnej policji ginie 2 robotników , a 5 zostaje rannych[6].
W okresie międzywojennym władze II Rzeczypospolitej przekazały opuszczony klasztor supraski Kościołowi rzymskokatolickiemu. W 1937 salezjanie zdjęli belki z krzyży na cerkwi św. Jana Teologa.
W listopadzie 1942 suprascy Żydzi zostali wywiezieni do obozu przejściowego w Białymstoku, skąd trafili do obozu zagłady w Treblince[7]. W 20 lipca 1944 r. wojska niemieckie wysadziły w powietrze budynek cerkwi.
W latach 1945 -1946 staraniem inż. architekta Władysława Paszkowskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków odcięto wraz z tynkiem i zabezpieczono ocalałe fragmenty malowideł z wnętrza cerkwi. W 1970 roku zrekonstruowano bramę - dzwonnicę klasztoru.
W Polsce Ludowej na gruzach zniszczonych przez okupantów niemieckich zakładów drzewnych zbudowano zakład meblarski. Zbudowano również fabrykę włókienniczą. Otwarta zostaje szkoła Pomnik - 1000 lecia. W tym czasie istniały w mieście dwie szkoły średnie : Technikum Mechanizacji Rolnictwa (w budynkach klasztoru bazylianów) i Liceum Sztuk Plastycznych (w pałacu Buchholtza). Rozpoczął działanie Dom Dziecka (w przedwojennym sanatorium przeciwgruźliczym). Zbudowano w 1971 roku dom wczasowy przy Alei Niepodległości. W tym też roku otwarto ośrodek wczasów niedzielnych i ośrodek sportów wodnych. Miejscowość stawała się miejscowością o charakterze turystycznym[8].
W latach 90. XX w. budynki klasztorne zostały przekazane Kościołowi Prawosławnemu. Na terenie monasteru, od 2004 r., mieści się siedziba Akademii Supraskiej.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego.
Legenda |
Legenda głosi, że mnisi z Gródka, po kilkudniowych modłach puścili z biegiem rzeki Supraśl drewniany krzyż z relikwiami, prosząc Bożą Opatrzność, aby zatrzymał się on w miejscu, które będzie najlepiej nadawało się na klasztor. Informację tę można znaleźć na tablicy pamiątkowej przy krzyżu przy ul. Stanisława Konarskiego.
Od 2012 roku w dniach 8-9 sierpnia jest organizowana przez Bractwo Cerkiewne Św. Mikołaja i Parafię Prawosławną z Gródka pielgrzymka kajakowa rzeką Supraśl jako nawiązanie do legendy założenia Monasteru.
Varia |
W 1770 w drukarni o.o. Bazylianów wydano po polsku na potrzeby konfederacji barskiej podręcznik taktyki i wojny partyzanckiej Louisa Jeneya Partyzant czyli sztuka prowadzenia pomyślnie woyny podjazdowey, według zwyczaju wieku teraźnieyszego.....
Demografia |
Według danych z 1 stycznia 2013 miasto miało 4673 mieszkańców[5].
- Piramida wieku mieszkańców Supraśla w 2014 roku[9].
Zabytki |
- Prawosławny monaster męski Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy Maryi i św. Apostoła Jana Teologa
Rzymskokatolicki kościół parafialny Świętej Trójcy – neobarokowy, wybudowany w latach 1861–1865.- Kościół ewangelicko-augsburski – neogotycki, pochodzący z 1870. Obecnie pełni funkcję rzymskokatolickiego kościoła parafialnego pw. NMP Królowej Polski.
- Zespół kaplicy cmentarnej pw. Wszystkich Świętych, składający się z murowanej wieży z pocz. XVIII w. oraz drewnianego korpusu z poł. XIX w., początkowo unicka, po 1839 prawosławna, współcześnie rzymskokatolicka.
- Cmentarz ewangelicki – na cmentarzu dwie wyróżniające się budowle: kaplica grobowa rodziny Buchholtzów, neogotycka, wybudowana w 1904 według projektu arch. Hugo Kudera, oraz kaplica grobowa rodziny Zachertów, wymurowana w 1885 według projektu architekta H. Zydoka.
Pałac Buchholtzów – obecnie siedziba Liceum Plastycznego im. Artura Grottgera w Supraślu. Secesyjny pałac, siedziba jednej z najsłynniejszych rodzin supraskich fabrykantów, zbudowany w latach 1892-1903. We wnętrzu zachowane polichromie, stolarka, sztukateria i żeliwna secesyjna klatka schodowa. Przy pałacu park przekomponowany na początku XX w. (jedyny przykład secesyjnego ogrodu w województwie podlaskim).- Dom Ludowy – obecnie sala kinowo-koncertowa. Drewniany modernistyczny budynek wzniesiony w 1934 według projektu architekta Jarosława Giryna.
Dom Ogrodnika (Stara Karczma, Stara Poczta) – obecnie dom mieszkalny, ul. Konarskiego 3. Drewniany dom, z naczółkowym dachem, zbudowany XVIII/XIX w.- Dwór Zacherta – klasycystyczny dworek z kolumnowym portykiem wybudowany w połowie XIX w. jako dom miejscowego fabrykanta. Zniszczony, zrekonstruowany w 1988.
- Zespół fabryczny Jansena – ob. stołówka i internat Liceum Plastycznego. Wybudowany przed 1866 dom właściciela z zachowaną neoklasycystyczną polichromią. Obok manufaktura włókiennicza zbudowana w 1849. Także: Dom Jansena.
Kaplica św. Jerzego Zwycięzcy na cmentarzu prawosławnym w Podsupraślu – murowana, wybudowana w 1901.- Drewniane domy tkaczy (XIX w.), drewniany Domek Ogrodnika
Prawosławna cerkiew św. Jana w kompleksie klasztornym
Gospodarka |
Przemysł włókienniczy, odzieżowy, drzewny, ceramiczny (rzemiosło), turystyczny.
Religia |
Kościół Rzymskokatolicki
- Parafia NMP Królowej Polski
- Parafia Świętej Trójcy
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
- Parafia Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa
Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa; przy monasterze działa Akademia Supraska
Prawosławna kaplica cmentarna św. Jerzego w Podsupraślu
Edukacja |
- Przedszkole z Oddziałami Integracyjnymi w Supraślu,
- Szkoła Podstawowa im. Ferdynanda Mareckiego w Supraślu,
- Gimnazjum Sportowe w Supraślu,
- Centrum Edukacji w Supraślu,
Liceum Plastyczne im. Artura Grottgera w Supraślu.
Transport |
Ulica Brzozówka w Supraślu
Komunikacja samochodowa
droga wojewódzka 676 Porosły - Białystok - Supraśl - Krynki.
Życie kulturalne |
Pałac Archimandrytów, obecnie Muzeum Ikon
Od 1996 cyklicznie organizowana jest impreza pt. "UROCZYSKO. Spotkania z naturą i sztuką".
Od 2007 w Supraślu organizowany jest Europejski Młodzieżowy Festiwal Muzyczny "Gloria" z repertuarem operowo - operetkowym. Festiwal narodził się z inicjatywy polskiego śpiewaka Aleksandra Teligi i jego małżonki. Główne koncerty odbywają się w ujeżdżalni koni Centrum Edukacji w Supraślu.
W Supraślu nagrywane były niektóre sceny do filmu "U Pana Boga za miedzą", a także do serialu TVP "Blondynka"
Teatr Wierszalin - zespół teatralny założony w 1991 przez reżysera Piotra Tomaszuka oraz grupę współpracujących z nim aktorów. Siedzibą teatru jest miejscowość Supraśl pod Białymstokiem.
W okresie Wielkanocy (prawosławnej) w monastyrze odbywa się Międzynarodowy Festiwal Dzwonów Cerkiewnych.
Znajduje się tu Muzeum Ikon w Supraślu.
Części miasta |
Ratusz w Supraślu
Podział terytorialny kraju (TERYT) wymienia części miasta: Dębowik, Podsupraśl i Pstrągownia.
Miasta partnerskie |
Balsthal (Szwajcaria) - od 1998 roku,
Großenkneten (Niemcy) - od 1999 roku,
Porthcawl (Walia) - od 2001 roku,
Zgierz (Polska) - od 2001 roku,
Druskienniki (Litwa) - od 2004 roku.
Zobacz też |
- Cmentarz żydowski w Supraślu
Przypisy |
↑ ab http://www.polskawliczbach.pl/Suprasl, w oparciu o dane GUS.
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie uznania miasta Supraśl za uzdrowisko (Dz.U. z 2002 r. nr 1, poz. 5).
↑ Национальный атлас Беларуси, Mińsk 2002, s. 266-267.
↑ ab Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r. (pol.). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2014-07-14].
↑ "Supraśl" M. Czajkowski, J. Zyskowski, H. Oldykowski, Wydawnictwo Artystyczno -Graficzne, str.8
↑ Yitzak Arad: Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington: Indiana University Press, 1999, s. 396. ISBN 978-0-253-21305-1.
↑ "Supraśl" M. Czajkowski, J. Zyskowski, H. Oldykowski, Wydawnictwo Artystyczno -Graficzne, str.8, 14 i 17
↑ http://www.polskawliczbach.pl/Suprasl, w oparciu o dane GUS.
Linki zewnętrzne |
- Strona Urzędu miejskiego w Supraślu
- Strona o Supraślu
Supraśl w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola. Warszawa 1890.
| ||||||||||
| ||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| ||||||||||
