Krzeszów (województwo podkarpackie)






















































Krzeszów






Herb
Herb Krzeszowa


Krzeszowski Rynek
Krzeszowski Rynek

Państwo

 Polska

Województwo

podkarpackie

Powiat

niżański

Gmina

Krzeszów

Liczba ludności (2014)
830[1]

Strefa numeracyjna
15

Kod pocztowy
37-418

Tablice rejestracyjne
RNI

SIMC
0796973


Położenie na mapie gminy Krzeszów


Mapa lokalizacyjna gminy Krzeszów

Krzeszów

Krzeszów






Położenie na mapie Polski


Mapa lokalizacyjna Polski

Krzeszów

Krzeszów






Położenie na mapie województwa podkarpackiego


Mapa lokalizacyjna województwa podkarpackiego

Krzeszów

Krzeszów






Położenie na mapie powiatu niżańskiego


Mapa lokalizacyjna powiatu niżańskiego

Krzeszów

Krzeszów





Ziemia50°24′14″N 22°20′28″E/50,403889 22,341111

Strona internetowa miejscowości

Krzeszów (Krzeszów nad Sanem) – dawne miasto, obecnie wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie niżańskim, w gminie Krzeszów[2][3]. Leży na zachodnim skraju Płaskowyżu Tarnogrodzkiego, nad rzeką San. Krzeszów liczy 899 mieszkańców (2011). Przez Krzeszów przebiega droga wojewódzka nr 863.


Krzeszów uzyskał lokację miejską w 1640 roku, zdegradowany w 1869 roku[4].




Spis treści






  • 1 Przynależność administracyjna


  • 2 Historia


    • 2.1 Początki


    • 2.2 Zamoyscy


    • 2.3 Rozbiory


    • 2.4 XX w.




  • 3 Zabytki


  • 4 Instytucje


  • 5 Atrakcje turystyczne


  • 6 Znane osoby związane z Krzeszowem


  • 7 Ciekawostki


  • 8 Wspólnoty wyznaniowe


  • 9 Zobacz też


  • 10 Przypisy


  • 11 Bibliografia


  • 12 Linki zewnętrzne





Przynależność administracyjna |


Specyficzne położenie Krzeszowa sprawiło, że często zmieniał on przynależność administracyjną. Wieś królewska Krzeschow, położona była w 1589 roku w starostwie niegrodowym krzeszowskim w ziemi przemyskiej województwa ruskiego[5]. Od roku 1867 do końca 1955 Krzeszów należał do powiatu biłgorajskiego (województwo lubelskie), w latach 1956–1975 do powiatu leżajskiego (województwo rzeszowskie)[6], w latach 1975–1998 do województwa tarnobrzeskiego[7], a od 1999 roku do powiatu niżańskiego (województwo podkarpackie)[8].


Gmina Krzeszów istniała do 29 września 1954 roku[9], czyli do wprowadzenia gromad w miejsce dotychczasowych gmin, kiedy została gromadą. 1 stycznia 1973 roku zniesiono gromady i osiedla a w ich miejsce reaktywowano gminy, m.in. gminę Krzeszów. 1 września 1977 roku gminę zlikwidowano (jej tereny włączone do gminy Rudnik)[10], lecz odtworzono ponownie 1 października 1982 roku (z części terenów gmin Rudnik i Harasiuki)[11].



Historia |




Krzeszów, układ urbanistyczny




Zabytkowy dom narożny w rynku




Park w centrum Krzeszowa




Boczne uliczki w okolicach Rynku




Fragment Rynku nocą



Początki |


Przeprowadzone po II wojnie światowej badania archeologiczne dowodzą, że na terenie dzisiejszego Krzeszowa we wczesnym średniowieczu istniała osada, należąca najprawdopodobniej do państwa Wiślan. Historycy wywodzą nazwę od staropolskiego imienia Krzesz i zaliczają je do miejscowości znanych już w XII wieku. Potwierdzają to badania Rudolfa Jamki, który natrafił na terenie Krzeszowa na szczątki wczesnośredniowiecznego pieca.


Pierwsza pisemna wzmianka o Krzeszowie pojawiła się w 1390 roku, w dokumentach Jaśka Kustry, dziedzica Krzeszowa, miejscowość występuje w brzmieniu łacińskim Crzeszow.



Zamoyscy |


W 1520 r., król Zygmunt I Stary wydzierżawił zamek krzeszowski Spytkowi z Tarnowa, a następnie Stanisławowi Tarnowskiemu. W 1580 roku król Stefan Batory wydzierżawił starostwo krzeszowskie Janowi Zamoyskiemu, zaś w 1588 roku król Zygmunt III Waza przekształcił dzierżawę na dziedziczną własność. Objęte przez niego wioski to: Piskorowice, Kulno, Wola Kulońska, Biszcza, Korchów, Księżpol, Bukowina i Kamionka. W 1590 Zamoyski włączył Krzeszów w skład Ordynacji, potem zaś ucznił go stolicą klucza krzeszowskiego, w skład którego wchodziły: Biszcza, Bukowina, Kamionka, Korchów, Księżpol, Kulno, Lipiny, Piskorowice, Tarnogród, Wola Kulońska, Potok i Płusy. Krzeszów pełnił rolę ważnego portu na Sanie, przez który przechodziło zboże z ordynacji Zamoyskich[12].


W 1641 roku Władysław IV Waza podniósł Krzeszów do rangi miasta, wydając dekret o następującej treści:
„...pragnąc by nowo założone miasto (de novo erectum) z Ziemi Przemyskiej będącej własnością Katarzyny Zamoyskiej wdowy po Tomaszu Kanclerzu Wielkiemu Koronnemu, przyzwoitego nabierało wzrostu obdarzam je prawem magdeburskim; co rok podawać mają mieszczanie ośmiu z pomiędzy siebie, z których jednego na burmistrza, a 5 na rajców zamianuje dziedzic; zatwierdzamy istniejące już cechy, nowe zaprowadzić pozwalamy; ustanawiamy targ i dwa jarmarki...”


Wiek XVII przyniósł Krzeszowowi wiele klęsk: najazdy tatarskie, przemarsz wojsk szwedzkich, oraz pożar (1688 r.) który zniszczył olbrzymią część zabudowy drewnianej oraz akta miejskie. Miasteczko nie uniknęło grabieży także podczas konfederacji barskiej i targowickiej.





Kościół Narodzenia NMP




Pomnik przed Urzędem Gminy




Kotwica na krzeszowskim rynku




Dzwonnica w 1900 roku



Rozbiory |
































































Ludność Krzeszowa
Rok Ludność
Rok Ludność
1648
860
1865
1383
1661
344
1886
1569
1673
172
1890
1669
1717
582
1909

2285
1777
800
ok. 1928
724
1785
952
2003
751
1836
1088
2004
737
1839
1143
2006
746
1860
1212
2011
899

Po I rozbiorze Krzeszów znalazł się w zaborze austriackim, kilkakrotnie zmieniając przynależność administracyjną. W 1773 roku miasto znalazło się w cyrkule bełzkim z siedzibą w Zamościu. W 1775 na rok przeszło do dystryktu biłgorajskiego, aby potem znaleźć się w cyrkule tomaszowskim, a końcu w cyrkule zamojskim. W 1809 roku miasto, jako jedyne galicyjskie znalazło się w Księstwie Warszawskim. Takie położenie spowodowało spadek znaczenia Krzeszowa jako ośrodka handlowego, gdyż na krzeszowskie jarmarki nie przybywała już ludność zza Sanu, z Galicji. Dopiero w 1853 władze wydały dekret umożliwiający przekraczanie granicy mieszkańcom 3 milowej strefy przygranicznej. 13 stycznia 1870 r. pozbawiono Krzeszów praw miejskich[13].



XX w. |


W czasie I wojny światowej w 1914 r. na granicznym Sanie zatrzymał się front. Wskutek ostrzału artyleryjskiego Krzeszów utracił ok. 80% zabudowy, w większości drewnianej, spłonęły m.in. cerkwie: unicka i prawosławna, pozostałości zamku – dworu obronnego[14] znajdującego się na wzgórzu Rotunda oraz spichrze znajdujące się nad Sanem[15]. Poetycki obraz zniszczeń Krzeszowa w 1914 r. zawarł poeta i żołnierz Legionów – Kazimierz Wierzyński w wierszu "Krzeszów" z tomu Wielka Niedźwiedzica (1923).



Zabytki |


W miejscowości znajduje się drewniany, trzynawowy kościół wybudowany w latach 1727–1728. Gruntowny remont świątyni przeprowadzono w 1898, dzięki wsparciu finansowemu ordynata Maurycego Zamoyskiego. Obok kościoła znajduje się drewniana dzwonnica wybudowana w 1898 roku na miejscu poprzedniej z 1721 roku oraz kaplica z 1905 roku.


Według rejestru zabytków NID[16] na listę zabytków wpisane są obiekty:



  • układ urbanistyczny, nr rej.: 284/A z 10.04.1984


  • kościół par. pw. NMP, drewn., 1727–1728, 1895, nr rej.: A-274 z 6.09.1983

  • dzwonnica, drewn., 1898, nr rej.: A-435 z 18.04.1991

  • cmentarz kościelny, nr rej.: j.w.


  • cmentarz żydowski, nr rej.: 395/A z 30.06.1988

  • cmentarz pomordowanej ludności żydowskiej, 1942, nr rej.: 467/A z 8.06.1992

  • pozostałości zamku, XIV–XV, nr rej.: 283/A z 9.04.1984

  • dom, drewn., ul. Kościelna 19, 1932, nr rej.: A-273 z 21.09.2007

  • dom, ul. Ogrodowa 22, 1923, nr rej.: 587/A z 12.08.1997



Instytucje |


W Krzeszowie znajdują się:



  • Urząd Gminy ul. Rynek 2

  • Przedszkole Gminne ul. Rynek 7

  • Zespół Szkół ul.Ulanowska 7

  • Gminny Ośrodek Kultury ul. Rynek 9

  • Gminny Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej ul. Rynek 32

  • NZOZ „Nasze Zdrowie-Niwińscy” ul.Stolarska 1

  • Zespół Prewencji (Policja) ul. Rynek 3

  • Urząd Pocztowy ul. Rynek 20

  • Ochotnicza Straż Pożarna ul. Mostowa 6

  • Klub Piłkarski KS Rotunda Krzeszów ul. Mostowa 6

  • Bank Spółdzielczy ul.Rynek 23



Stadion KS Rotunda i przyległe obiekty

Stadion KS Rotunda i przyległe obiekty



Atrakcje turystyczne |


Krzeszów jest miejscowością położoną atrakcyjnie, u zboczu tzw. Góry Owalonej oraz okrągłego wzgórza Rotunda (liczne wąwozy), przepływa przez nią również rzeka San.
Atrakcje Krzeszowa to m.in:



  • Wyciąg Narciarski "Złoty Stok"

  • Gminny Zakład Sportu i Rekreacji "Błękitny San", w skład którego wchodzi: Park Linowy "Małpi Gaj", przystań wodna na rzece San, kort tenisowy, wiata grillowa.

  • Zespół zabytkowego kościoła parafialnego Narodzenia NMP, położony na wzgórzu Rotunda, w obecności licznych wąwozów.



Znane osoby związane z Krzeszowem |




  • Wanda Wasilewska – żołnierz AK w Krzeszowie.


  • Stanisław Matraś – ksiądz, aktywnie działający w ruchu konspiracyjnym Powstania Styczniowego w Krzeszowie, zesłaniec syberyjski.



Ciekawostki |



  • W Krzeszowie rozgrywa się akcja opowiadania Isaaca Singera – Upadek Krzeszowa ze zbioru Spinoza z ulicy Rynkowej.

  • W latach 1649 do 1651 na zamku krzeszowskim przebywał Jeremi Wiśniowiecki wraz z żoną Gryzeldą Zamojską i synem Michałem Korybutem Wiśniowieckim – przyszłym królem Polski. Tu 28 marca 1651 r. książę Jeremi sporządził swój testament.

  • W 1658 roku na zamku przebywała również Maria Kazimiera d'Arquien, wtedy żona Jana Sobiepana Zamoyskiego, przyszła żona Jana III Sobieskiego – znana jako Marysieńka Sobieska – królowa Polski.



Wspólnoty wyznaniowe |



  • Kościół rzymskokatolicki:


  • parafia pw. Narodzenia NMP należąca do metropolii przemyskiej, diecezji zamojsko-lubaczowskiej, dekanatu Biłgoraj - Południe.


  • Świadkowie Jehowy:

  • zbór Krzeszów (Sala Królestwa ul. Biłgorajska 20)[17].


Zobacz też |



  • Krzeszów, Krzeszów Dolny, Krzeszów Górny, Krzeszówek, Krzeszówka, Most w Krzeszowie


Przypisy |




  1. Strategia Rozwoju Gminy Krzeszów na lata 2016 - 2022, str. 16


  2. GUS. Wyszukiwarka TERYT


  3. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)


  4. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 44-45.


  5. Aleksander Jabłonowski, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 7. Ziemie ruskie. Ruś Czerwona. Cz. 1, Warszawa 1901, s. 24.


  6. Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 283


  7. Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92


  8. Dz.U. z 1998 r. nr 103, poz. 652


  9. Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1 VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa


  10. Dz.U. z 1977 r. nr 27, poz. 116


  11. Dz.U. z 1981 r. nr 26, poz. 139 i Dz.U. z 1982 r. nr 23, poz. 165


  12. [z Krzeszowa] "W 1791 r. na wiosenny spław wyruszyło 8 statków, 4. retmanów, 8. sterników i 128. flisaków." za Józef Myjak, Sandomierz, Myjakpress, 1994


  13. Postanowienie z 19 (31) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 471)


  14. według miejscowej legendy, gdy po I rozbiorze Krzeszów miał dostać się pod panowanie Austrii, ówczesny ordynat (Jan Jakub Zamoyski) kazał rozebrać zamek (dosłownie ukryć zamek, przez obsypanie ziemią), aby nie dostał się w ręce zaborcy


  15. Strona Jeremiego Wiśniowieckiego


  16. Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie. 2018-09-30.


  17. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-01-02] .



Bibliografia |



  • Ginalska, Teresa, (1999) Krzeszów: gmina po obu stronach Sanu, Sanok: Apla, (​ISBN 83-88065-09-2​)

  • Myjak, Józef, (1994) Krzeszów nad Sanem: informator krajoznawczy, Sandomierz: Prywatna Agencja Informacji Regionalnej Myjakpress, (​ISBN 83-86436-05-0​)



Linki zewnętrzne |



  • Urząd Gminy

  • Historia Krzeszowa na stronie Jeremiego Wiśniowieckiego

  • GZSiR "Błękitny San" w Krzeszowie [1]


  • Krzeszów (1), os. miejska w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IV: Kęs – Kutno. Warszawa 1883.







這個網誌中的熱門文章

12.7 cm/40 Type 89 naval gun

Rikitea

University of Vienna