Egftnjytyk

Ten artykuł dotyczy wsi w województwie lubelskim. Zobacz też: Kryłów (ujednoznacznienie).

Kryłów
Herb Kryłowa
Starorzecze Bugu
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	hrubieszowski
Gmina	Mircze
Liczba ludności (2011)	351[1]
Strefa numeracyjna	(+48) 84
Kod pocztowy	22-530[2]
Tablice rejestracyjne	LHR
SIMC	0895050
Położenie na mapie gminy Mircze Kryłów
Położenie na mapie Polski Kryłów
Położenie na mapie województwa lubelskiego Kryłów
Położenie na mapie powiatu hrubieszowskiego Kryłów
50°40′54″N 24°03′22″E/50,681667 24,056111
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa miejscowości

Kryłów – dawne miasto, obecnie wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie hrubieszowskim, w gminie Mircze. Leży nad rzeką Bug, 16 km na południe od Hrubieszowa.

Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1523 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim^[3]. W latach 1867–1954 miejscowość była siedzibą gminy Kryłów. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie zamojskim. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczyła 351 mieszkańców^[1] i była siódmą co wielkości miejscowością gminy Mircze.

Historia |

Ruiny zamku w Kryłowie

Kościół w Kryłowie

Pomnik pomordowanych przez UPA

Most na wyspę na starorzeczu Bugu

Kryłowski rynek

widok na Kryłów

Figura św. Mikołaja z wilkiem

Początki osadnictwa sięgają X wieku. W tym czasie na wyspie istniał gród, zapewne należący do zespołu Grodów Czerwieńskich. Prawa miejskie Kryłów otrzymał około 1497 r. za sprawą Mikołaja Tęczyńskiego, który zaczął wówczas budować murowany zamek. Mikołaj Tęczyński Kryłów i okoliczne wsie odziedziczył po przodku Jędrzeju Tęczyńskim. Stanisław Ostroróg ożenił się z Zofią Tęczyńską i dobra kryłowskie (około 13 wsi po obu stronach Buga) otrzymał w posagu. Stanisław, będąc kalwinem, założył zbór kalwiński, natomiast jego potomek Mikołaj - kalwińskie gimnazjum. W 1635 r. zbór został zamknięty, a na jego miejsce erygowano kościół katolicki w czasie, gdy właścicielem Kryłowa był biskup Samuel Radziejowski. Następnymi właścicielami byli starosta kamionkowski Jerzy Wiśniowiecki i Eufrozyna Eulalia Tarnowska, a od 1642 r. Hieronim Radziejowski. W 1651 r. na zamku w Kryłowie gościł król Jan Kazimierz udający się pod Beresteczko. 15 stycznia 1687 roku na kryłowskim zamku wysłannik papieski A. Cuzani wręczył Michałowi Radziejowskiemu kapelusz kardynalski. W 1704 r. klucz kryłowski kupił Krzysztof Towiański, następnie właścicielami zostali przedstawiciele rodów Prażmowskich, od 1754 Jeżewscy, od 1781 Chrzanowscy, od 1878 Horodyscy. Powstały prawdopodobnie w połowie XIX wieku browar w 1896 r. rocznie produkował 7000 wiader piwa. Kryłów po raz pierwszy bez wątpienia wymienia się jako miasto w 1523 roku, a po raz ostatni w roku 1869, kiedy po powstaniu styczniowym utracił prawa miejskie. W 1860 r. liczył 116 domów i 1216 mieszkańców (pod koniec XIX wieku już 2000 mieszkańców), z czego 588 stanowili Żydzi^[4]. Polska ludność była wyznania rzymskokatolickiego, natomiast ruska, a następnie ukraińska, wyznawała początkowo prawosławie, zaś po 1667 - unię. W 1875 unicka diecezja chełmska została skasowana przez władze rosyjskie, a wyznawcy katolicyzmu w obrządku wschodnim zmuszeni do przyjęcia prawosławia. 13 stycznia 1870 r. pozbawiono Kryłów praw miejskich^[5]. W 1911 r. cerkiew drewnianą zastąpiono murowaną. Przetrwała ona tylko do 1938 r., kiedy to została zburzona w czasie akcji polonizacyjno-rewindykacyjnej^[6]. Podczas okupacji Niemcy rozebrali żydowską synagogę, istniejącą co najmniej od 1893 r. Według spisu z 1921 r. we wsi było 185 budynków mieszkalnych i 1286 mieszkańców (617 mężczyzn oraz 669 kobiet). Wśród nich było 289 rzymskich katolików, 372 prawosławnych, 2 ewangelików, 1 osoba należąca do innej wspólnoty chrześcijańskiej oraz 622 wierzących Żydów. Wielu Żydów opuściło wioskę w czasie I wojny światowej ze względu na bliskość frontu i przeniosło się do większych miast w powiecie lubelskim, w szczególności do Hrubieszowa. W dwudziestoleciu międzywojennym społeczność żydowska nadal praktykowała swoje tradycyjne rzemiosła i handel. Ich sposób życia był religijny, znaczny wpływ wywarł także ruch syjonistyczny.

Pod koniec września 1939 r. wieś ​​została zajęta przez Niemców. Wielu Żydów uciekło na drugą stronę Bugu, na ziemie wówczas będące pod okupacją sowiecką. Pozostałych zapędzono do getta. Społeczność żydowska została zniszczona w lecie 1942 roku. Niektórzy Żydzi zostali wysłani do obozu zagłady w Bełżcu, innych zamordowano w samym mieście. Jedynymi którzy przeżyli byli ci, którym udało się uciec do lasu. Przed samą II wojną światową Kryłów liczył 2500 mieszkańców, w roku 1943 już tylko 1500, a po wojnie jedynie 300 osób. W drugiej połowie XX wieku liczba mieszkańców osiągnęła 600 osób. Wg danych na rok 2009 mieszkańców było 354, jednakże już bez osobnej wsi Prehoryłe z 384 mieszkańcami. Wcześniej jako przedmieście zaliczana była do Kryłowa. W 1912 roku Kryłów (liczący 2000 mieszkańców) wraz z przedmieściem Prehoryłe (940 mieszkańców) osiągnął maksimum demograficzne, mając ok. 3 tysiące mieszkańców. W 1906 r. miejscową parafię wizytował biskup lubelski Franciszek Jaczewski. Podczas II wojny światowej, a i w pierwszych latach po niej, był tu dobrze usytuowany ośrodek nacjonalistów ukraińskich. 13 marca 1944 r. oddział BCh pod dowództwem Stanisława Basaja "Rysia" zaatakował wieś, zabijając 13 osób (6 mężczyzn, 4 kobiety i 3 dzieci). 25 marca 1945 r. we wczesnych godzinach rannych do Kryłowa przybył oddział UPA. Upowcy zajęli wieś, a na jej obrzeżach wystawili posterunki. Pozostała grupa nacjonalistów w mundurach Armii Radzieckiej podeszła pod Posterunek Milicji Obywatelskiej i z zaskoczenia wtargnęła do wewnątrz opanowując budynek. Ukraińscy rozpoznali mjr. Stanisława Basaja, pseud. "Ryś", dowódcę Batalionów Chłopskich z okresu II wojny światowej, którego znaleziono i zatrzymano w jednym z domostw w Kryłowie. Został on postawiony w rogu sali, zabrano mu płaszcz i buty a następnie znęcano się nad nim. Leżących na podłodze i skrępowanych 17 funkcjonariuszy MO sprawcy również rozebrali, a następnie wszystkich zastrzelili. Nacjonaliści ukraińscy zamordowali też 28 cywilnych mieszkańców Kryłowa. Następnie pod posterunek sprowadzili kilka furmanek powożonych pod przymusem przez polskich gospodarzy i załadowali na nie pozostałych aresztowanych. Na jednej z furmanek umieszczony został mjr Stanisław Basaj. Po przejechaniu ok. 1 km od Kryłowa, sprawcy kazali Adeli G. przesiąść się na furmankę, na której jechał mjr Basaj. Zapamiętała, że leżał on na słomie, w pozycji "na brzuchu", konwojowany przez czterech upowców. W okolicach Dołhobyczowa, ok. 7 km od Kryłowa, furmanki rozdzielono. Upowcy zastrzelili furmanów (jeden ranny przeżył) i odjechali sami. Furmankę, na której był mjr S. Basaj, skierowano w nieznanym kierunku, w jedną z leśnych dróg. Wiadomo też, że mjr Basaj był przez pewien czas więziony i torturowany, następnie zamordowany w nieustalonym dotąd miejscu. Obecnie w sprawie zbrodni w Kryłowie toczy się śledztwo prowadzone przez Instytut Pamięci Narodowej. Spośród sprawców zbrodni świadkowie rozpoznali Ukraińców Piotra M., Mykołaja B., Mykołaja K., Władysława M., Juliana G., Mykołaja B., Tomasza L., mieszkańców Ukrainy.

Europejskie Dni Dobrosąsiedztwa |

Od 2009 roku w Kryłowie odbywają się Europejskie Dni Dobrosąsiedztwa. Jednym z głównych celów imprezy jest zniesienie granic między Polską a Ukrainą poprzez prezentację międzynarodowej kultury. W 2010 roku na scenie dobrosąsiedztwa wystąpił Sidney Polak, a w 2011 roku zespół Lady Pank. Europejskie Dni Dobrosąsiedztwa w 2011 roku otrzymały tytuł Najlepszego Produktu Turystycznego Województwa Lubelskiego 2011. Znane zespoły, które wystąpiły w Kryłowie ("gwiazdy wieczoru"): Sidney Polak, Lady Pank, Kombi, Brathanki, Skaner, Ich Troje, Video, (13 08 2017 Piersi)

Zabytki |

• 
  Zamek Ostrorogów, "Zamczysko" – zamek istniał od początków istnienia Kryłowa, był drewniany. W 1497 roku Tęczyńscy rozpoczęli budowę murowanej twierdzy na wzór zamków niemieckich. W XVII wieku Jan Ostroróg wystawił zamek murowany, obronny. Zamek był rozbudowywany, ale też i kilkakrotnie niszczony przez Szwedów i Kozaków. Popadł w ruinę pod koniec XVIII wieku. Do dnia dzisiejszego zachowały się fragmenty murów, wały obronne i ogromna ceglana basteja o murach grubości dochodzącej do 2-3 metrów. W 2008 roku ruiny zamku z wyspą w Kryłowie znalazły się wśród 7 atrakcji Zamojszczyzny obok innych dobrze znanych turystycznie miejscowości Roztocza.


• 
  Brama pałacowa – neogotycka brama z domkiem odźwiernego prowadząca do pałacu, który obecnie jest użytkowany na 1/3 tego co przed wojną, pozostałą część zniszczyli wstępnie hitlerowcy, a dalej okoliczni mieszkańcy, czerpiący z pozostałości pałacu cegły jako budulec dla swoich zniszczonych domów. Brama wraz z parkiem podworskim pochodzą z 1820 roku.


• 
  Kościół rzymskokatolicki z 1859, zbudowany wg projektu Józefa Benedykta Chrzanowskiego w stylu neogotyckim. Zachowało się wnętrze, witraże, sklepienia, ołtarz główny oraz organy w stylu neogotyckim z 1841 roku.


• 
  Figura św. Jana Nepomucena w stylu rokoko oraz pozostałości murów klasztornych Ojców Reformatów z około 1768 roku. Klasztor został zniesiony przez władze carskie na początku XIX wieku, oprócz klasztoru istniał również kościół.


• 
  Budynek szkoły podstawowej wzniesiony w końcu XIX wieku. W pobliżu znajdują się również: były areszt gminny, budynek byłego urzędu gminy, kuźnia oraz nowoczesny budynek strażnicy Straży Granicznej.


• 
  Kryłowski rynek, po spaleniu, obecnie prawie niezabudowany.


• 
  Pomnik poświęcony zamordowanym mieszkańcom, położony w centrum wsi


• 
  Dwa cmentarze:
  
  
  
  • rzymskokatolicki, dawniej także prawosławny, z kaplicą cmentarną i grobowcem dużych rozmiarów (około 10 metrów wysokości). Jest to grobowiec rodziny Horodyskich i Chrzanowskich. Na tym cmentarzu znajduje się również kwatera żołnierzy z I wojny światowej, groby mieszkańców Kryłowa i sąsiednich wsi zamordowanych przez UPA^[7].
  
  
  • 
    żydowski, zniszczony podczas okupacji.
  
  
  
  


• 2,5 kilometra od centrum, w miejscowości Kryłów Kolonia znajduje się kamienna figura Świętego Mikołaja a obok niej kamienna figura wilka. Obok rzeźb tryska źródełko, które uchodzi za uzdrawiające z bezpłodności^[8].


• 
  Wyspa zamkowa na rzece Bug została prawnie razem z zamkiem włączona do Polski w 1987 roku. ZSRR nie żądał nic w zamian. Dziś na wyspę prowadzi most oraz wał ziemny od strony Prehoryłego.

Turystyka |

Przez miejscowość przechodzą szlaki turystyczne:

• 
  Czerwony szlak turystyczny Nadbużański
  


• 
  Niebieski szlak turystyczny Gocki
  

Demografia |

Liczba ludności miasta i wsi Kryłów

Urodzeni w Kryłowie |

• 
  Sylwester Drączkowski (ur. 31 grudnia 1890, zm. 1940 w Katyniu) – major piechoty Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej.

Zobacz też |

• Kryłów-Kolonia


• Prehoryłe


• Małków


• Przejście graniczne Kryłów-Krecziw

Bibliografia |

• Artur Pawłowski, Roztocze. Puszcza Solska, Lasy Janowskie i Wyżyna Wołyńska. Przewodnik turystyczny. Wyd. Stanisław Kryciński, Warszawa 2000, ​ISBN 83-85531-10-6​


• Henryk Żurawski, Historia parafii rzymskokatolickiej w Kryłowie, Kryłów 2009.


• Dzieje miejscowości gminy Mircze powiat hrubieszowski, 2008.

Linki zewnętrzne |

• 
  Kryłów, powiat hrubieszowski w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IV: Kęs – Kutno. Warszawa 1883.


• Kryłów - portal internetowy


• Zburzona w 1938 r. cerkiew w Kryłowie

Przypisy |

p • d • e Gmina Mircze Siedziba gminy: Mircze Wsie Ameryka Andrzejówka Borsuk Dąbrowa Górka-Zabłocie Kryłów Łasków Małków Małków-Kolonia Miętkie Miętkie-Kolonia Mircze Modryniec Modryń Mołożów Mołożów-Kolonia Prehoryłe Radostów Rulikówka Smoligów Stara Wieś Szychowice Tuczapy Wereszyn Wiszniów Kolonie Kryłów-Kolonia Marysin Modryń-Kolonia Osady Małków Nowy Szychowice Nowe Integralne części wsi Andrzejówka-Kolonia Anusin Górka Grafka Karczunek Kolonia Tuczapy Konarów Modryniec-Kolonia Nieleszcze Romanów Zabłocie