Janów Podlaski
| |||
| |||
Kolegiata pw. św. Trójcy | |||
Państwo | Polska | ||
Województwo | lubelskie | ||
Powiat | bialski | ||
Gmina | Janów Podlaski | ||
Liczba ludności (2011) | 2720[1][2] | ||
Strefa numeracyjna | 83 | ||
Kod pocztowy | 21-505[3] | ||
Tablice rejestracyjne | LBI | ||
SIMC | 0012960 | ||
Położenie na mapie gminy Janów Podlaski Janów Podlaski | |||
Położenie na mapie Polski Janów Podlaski | |||
Położenie na mapie województwa lubelskiego Janów Podlaski | |||
Położenie na mapie powiatu bialskiego Janów Podlaski | |||
52°11′45″N 23°12′38″E/52,195833 23,210556 | |||
Strona internetowa miejscowości |
Janów Podlaski – dawne miasto, obecnie osada w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, w gminie Janów Podlaski[4][5].
Miejscowość jest siedzibą gminy Janów Podlaski, rzymskokatolickiego dekanatu Janów Podlaski i parafii Trójcy Świętej.
Janów Podlaski uzyskał lokację miejską w 1465 roku, zdegradowany w 1869 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1919 roku, degradacja w 1945 roku[6]. Prywatne miasto duchowne położone było w końcu XVIII wieku w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego[7]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bialskopodlaskiego.
Dzisiejszy Janów to miejscowość słynąca z hodowli koni czystej krwi arabskiej prowadzonej przez Stadninę Koni Janów Podlaski, najstarszą, założoną w 1817, państwową stadninę koni[8][9].
Spis treści
1 Położenie
2 Historia
2.1 Prawa miejskie
3 Stadnina Koni w Janowie Podlaskim
4 Zabytki
5 Szlaki turystyczne
6 Zobacz też
7 Przypisy
8 Linki zewnętrzne
Położenie |
Wieś leży kilka kilometrów na południe od Bugu, na którym przebiega granica z Białorusią. Przez Janów Podlaski przebiega droga wojewódzka nr 698.
Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego wieś jest położona na obszarze Niziny Południowopodlaskiej.
W Polsce międzywojennej była siedzibą władz powiatu konstantynowskiego.
Historia |
Janów Podlaski osada mająca status wsi zasiedlona była w końcu paleolitu – starszej epoki kamienia. Prawdziwy rozkwit osadniczy nastąpił w okresie wczesnego średniowiecza. Związany był z pojawieniem się na tych ziemiach plemion słowiańskich.
Najwcześniejsze historyczne wzmianki o Janowie Podlaskim pochodzą z 1423 roku, gdy litewski Książę Witold darował wieś Porchów łuckiemu kościołowi katedralnemu. W 1465 Porchów uzyskał prawa miejskie chełmińskie i od imienia ówczesnego biskupa Jana Łosowicza przyjął nazwę Janów Biskupi. Otrzymał herb z wizerunkiem hostii i kielicha. Położenie Janowa przy szlaku handlowym na trasie Kraków – Wilno, sprzyjało rozwojowi miasta. W roku 1570 miasto liczyło 500 domów, 5 tys. ludzi, cechy kuśnierzy, szewców, zdunów, stolarzy. Biskupi łuccy posiadali w Janowie dwa kościoły, zamek obronny i okoliczne grunty. W roku 1656, w czasie najazdu szwedzkiego warowna rezydencja i świątynie legły w gruzach. Siedziba biskupów nadawała się jedynie do rozbiórki. Dopiero w latach 1770–1780 z inicjatywy biskupa Feliksa Pawła Turskiego w miejscu byłej rezydencji wybudowano późnobarokowy pałac z dwoma pawilonami przy dziedzińcu i otoczono go parkiem w stylu angielskim.
Oprócz pałacu biskupiego zachował się barokowy budynek kościoła pod wezwaniem św. Trójcy wzniesiony w latach 1714–1735, w 1741 roku podniesiony do godności kolegiaty (katedra w latach 1818–1867 i 1918-1924). Ma on dwuwieżową fasadę i trójnawowe wnętrze. W wystroju wnętrza zwraca uwagę dwanaście ośmiobocznych płócien ze szkoły Franciszka Smuglewicza. Obok kolegiaty znajdują się budynki dawnego seminarium duchownego (1685-1939), użytkowane obecnie przez oświatę. W bliskim pierwotnemu kształcie uchowała się dzwonnica z 1745 roku. Z Janowem związana jest postać biskupa Adama Naruszewicza, który spędził tu ostatnie lata swego życia. Mieszkał on w pałacu biskupim, w pawilonie wschodnim od 1788 roku do śmierci w roku 1796. Z jego imieniem wiąże się grota na końcu alei lipowej z 1790 roku w kształcie walca z kopułą, z kamienia. Tradycja podlaska mówi, iż tu właśnie pisał tezy Konstytucji 3 Maja biskup Naruszewicz. Ten poeta i dziejopisarz został pochowany w krypcie kolegiaty św. Trójcy. W świątyni znajduje się pomnik Naruszewicza, wykonany z białego marmuru w Rzymie, w roku 1861 przez T. O. Sosnowskiego. Z dawnej zabudowy miejskiej Janowa pozostał dom Ryttów z 1793 roku.
W roku 1818 utworzono nową diecezję janowską, a Janów stał się siedzibą jej biskupów. Po upadku powstania styczniowego w 1864 roku, w którym mieszkańcy wzięli liczny udział, władze zaborcze skasowały diecezję (1867). Przyczyną tej decyzji była także obawa przed oddziaływaniem i pomocą katolików dla unitów. W 1874 prześladowania unitów poprzedzające likwidację unickiej diecezji chełmskiej dotknęły również unitów janowskich – około stu zostało uwięzionych. Brak połączeń kolejowych oraz przemysłu pod koniec XIX wieku i początku wieku XX zdecydował o zahamowaniu rozwoju miasta. W latach 1918–1932 Janów był siedzibą powiatu konstantynowskiego, ale i to nie wpłynęło na ożywienie gospodarcze.
W czasie II wojny światowej zginęła znaczna liczba mieszkańców, głównie Żydów. W roku 1944 Janów liczył 2 tys. mieszkańców (50% stanu z 1939 roku). Podczas II wojny światowej (1940[10]) stracił prawa miejskie[11]. W sierpniu 1944 uchylono podział administracyjny wprowadzony przez okupanta[12], przez co Janów tymczasowo odzyskał status miasta (posiadał taki jeszcze 28 czerwca 1946)[13]. Późniejsze publikacje (od 1947) Janowa jako miasto już nie wymieniają[10][14] (wieś w gminie Janów Podlaski).
Prawa miejskie |
Miejscowość posiadała prawa miejskie w latach 1465[15]–1870[16], 1919[17]–1940[18] i 1944[12]–1946[10][13][14].
- Prawa miejskie uzyskał Janów po raz pierwszy w roku 1465, miasto lokowano na terenie wsi Porchów. W wieku XIX nazywane także Janów Biskupi lub Janów Podlaski[19]. Obie te nazwy funkcjonowały równolegle.
- Utrata praw miejskich następuje w roku 1869. Podstawa: „Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 461)”
- Ponowne odzyskanie praw miejskich następuje w roku 1919 status ten utrzymuje się do roku 1940. Okupant hitlerowski prawa miejskie znosi zmieniając podział administracyjny
- W latach 1944–1946 Janów ponownie posiada status miasta, po czym po 14 lutego 1946 występuje jako wieś.[11]
Stadnina Koni w Janowie Podlaskim |
Zabytki |
- pałac barokowy biskupów łuckich z 1770 r. na miejscu zamku z XV wieku rozbudowanego w 1520 roku i dworu z XVII wieku.
- ślady obwarowań bastionowych
- grota biskupa Adama Naruszewicza z 1796 r.
- park krajobrazowy
kościół św. Trójcy z lat 1714–1735, barokowy
- dzwonnica murowana z 1745 r., barokowa
- gmach Seminarium z połowy XVIII w. – obecnie Zespół Szkół
- ogrodzenie
kościół św. Jana Chrzciciela w stylu klasycystycznym z lat 1790–1801
- dzwonnica w stylu bizantyjskim z 1874 r.
- Plebania z końca XIX w.
- kaplica cmentarna św. Rocha z II połowy XIX w. na cmentarzu katolickim, dawniej unickim i wielowyznaniowym
- Stacja benzynowa z 1928 roku
- Założenie parkowe Wygoda I połowa XIX w. i zespół stajni projektu Henryka Marconiego
- stajnia Czołowa z 1885 r.
- stajnia Zegarowa z 1841 r.
- stajnia Woroncowska z 1885 r.
- stajnia Wyścigowa z 1848 r.
- brama wjazdowa z ok. 1840 r.
W Janowie przy Starym Rynku zachowała się stacja benzynowa z 1928 roku, jedna z najstarszych w Polsce. Do dzisiaj można na jej terenie obejrzeć ręczne dystrybutory paliw Temper Extakt z 1928 roku.
Szlaki turystyczne |
Nadbużański szlak rowerowy
Zobacz też |
- Cmentarz żydowski w Janowie Podlaskim
Przypisy |
↑ Portal polskawliczbach.pl
↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-06-12].
↑ Poczta Polska. Wyszukiwarka kodów pocztowych [dostęp 2018-06-12]
↑ GUS. Wyszukiwarka TERYT
↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 36-37.
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 106.
↑ Internetowy System Aktów Prawnych.
↑ Internetowy System Aktów Prawnych.
↑ abc Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej: Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948.
↑ ab Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej: Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948.
↑ ab Dz. U. z 1944 r. Nr 2, poz. 8.
↑ ab GUS (1947). Powszechny Sumaryczny Spis Ludności z dn. 14 II 1946 r., Warszawa: GUS.
↑ ab Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Instytut Wydawniczy Kolumna, 1948.
↑ Najgrakowski, M. (2009). Miasta Polski do początku XXI wieku. Podstawowe informacje o datach założenia i likwidacji. Warszawa: PAN IGiPZ.
↑ Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 461).
↑ M.P. z 1919 r. Nr 234, poz. 0; Niektóre źródła (np. Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków, 1965-1967) podają roku 1915 jako rok odzyskania praw miejskich, co przypadałoby na wydarzenia okresu wojennego. Oficjalne uznanie miejscowości za miasto przez administrację polską nastąpiło w 1919 roku.
↑ Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej: Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948. s. 81.
↑ Janów Podlaski w publikacji Nazwy misat Polskich, K. Rymut.
Linki zewnętrzne |
Janów (46) nad Krzywką w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. III: Haag – Kępy. Warszawa 1882.- Oficjalna witryna Stadniny Koni w Janowie Podlaskim
Historia Żydów w Janowie Podlaskim na portalu Wirtualny Sztetl
|
|
|
|
|
Kontrola autorytatywna (wieś w Polsce):
VIAF: 132560439
GND: 4096450-4
- WorldCat