Jedlińsk
| |||
| |||
Kościół Apostołów Piotra i Andrzeja w Jedlińsku | |||
Państwo | Polska | ||
Województwo | mazowieckie | ||
Powiat | radomski | ||
Gmina | Jedlińsk | ||
Liczba ludności (2011) | 1740[1][2] | ||
Strefa numeracyjna | 48 | ||
Kod pocztowy | 26-660 | ||
Tablice rejestracyjne | WRA | ||
SIMC | 0624806 | ||
Położenie na mapie gminy Jedlińsk Jedlińsk | |||
Położenie na mapie Polski Jedlińsk | |||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Jedlińsk | |||
Położenie na mapie powiatu radomskiego Jedlińsk | |||
51°30′43″N 21°07′13″E/51,511944 21,120278 | |||
Strona internetowa miejscowości |
Jedlińsk – dawne miasto, obecnie wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie radomskim, w gminie Jedlińsk[3][4]. Miejscowość jest siedzibą gminy Jedlińsk.
Jedlińsk uzyskał lokację miejską w 1530 roku, zdegradowany w 1869 roku[5]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie radomskim.
Spis treści
1 Położenie
2 Historia
3 Zwyczaje
4 Ważne miejsca i zabytki
5 Ulice i place
6 Edukacja
7 Sport
8 Znane postacie z Jedlińska
9 Zobacz też
10 Przypisy
11 Linki zewnętrzne
Położenie |
Miejscowość położona przy trasie E77(DK7) w odległości 90 km na południe od Warszawy i 10 km na północ od Radomia nad rzeką Radomką i Tymianką.
Historia |
Nazwa Jedlińsk wywodzi się od licznych jodeł, otaczających średniowieczną osadę.
W latach 1442–1457 właścicielami miejscowości byli Mikołaj i Zbigniew Czajkowie z Jaworu herbu Dębno, którzy byli synami Zawiszy z Oleśnicy, podsędka ziemi sandomierskiej.
W XVI wieku właścicielami wsi zostali Jedlińscy herbu Nabram, którzy lokowali miasto w 1530 roku na mocy przywileju króla Zygmunta I Starego. Od 1540 roku miasto posiadała prawo miecza. W latach 1560–1630 Jedlińsk pełnił rolę ważnego ośrodka kalwinizmu, którzy prowadzili zbór i szkołę konkurującą z Akademią Rakowską. W mieście osiedliło się wtedy wielu Szkotów. Po przejęciu miasta przez katolików, kalwiniści opuścili miasto, które wtedy podupadło.
W latach 1630–1669 pozostawał w posiadaniu Witowskich. Najazd szwedzki w 1655 roku spowodował zniszczenie miasteczka. W drugiej połowie XVII i w XVIII wieku miejscowe gimnazjum podlegało Akademii Krakowskiej. Po Witowskich majątek przejął Aleksander Załuski, mąż Teresy Witowskiej. Po nim Jedlińsk był w posiadaniu Józefa Sołtyka, od 1731 r. Franciszka na Słupowie Szembeka, od 1747 r. Teresy z Działyńskich Sikorskiej, od 1752 r. Stanisława Andrzeja Załuskiego, syna Aleksandra. Do 1793 r. wieś należała do Franciszka Lanckorońskiego, który sprzedał Jedlińsk Wilhelmowi Jacobsonowi.
W roku 1794 koło wsi kwaterował Tadeusz Kościuszko, przemieszczając się z wojskiem w kierunku Warszawy. Potem właścicielem był Tomasz Dangiel, a później generał Mikołaj Bronikowski. 11 czerwca 1809 roku odbyła się tu bitwa wojsk Księstwa Warszawskiego z Austriackimi (bitwa pod Jedlińskiem). Mogiła poległych mieści się przy drodze do Woli Gutowskiej. W 1860 roku zburzono gotycki kościółek szpitalny pw. św. Wojciecha. W roku 1869 Jedlińsk został pozbawiony praw miejskich, stając się niewielką osadą. W sierpniu 1890 roku w Jedlińsku wybuchł groźny pożar.
Od 1994 roku w Jedlińsku działa Towarzystwo Miłośników Ziemi Jedlińskiej, dzięki któremu powstało Muzeum Ziemi Jedlińskiej imienia księdza Jana Kloczkowskiego.
Zwyczaje |
Co roku w ostatni wtorek przed Wielkim Postem mieszkańcy Jedlińska obchodzą wywodzący się prawdopodobnie z 1778 roku obrzęd ludowy, zwany ścięciem śmierci. Pierwsza wzmianka o tym obrzędzie pojawiła się 22 lutego 1860 r. w warszawskiej Gazecie Codziennej. Był to przedruk listu księdza Jana Kloczkowskiego, ówczesnego proboszcza parafii w Jedlińsku, który opisuje zapustne widowisko[6].
Ważne miejsca i zabytki |
Kościół Apostołów Piotra i Andrzeja w Jedlińsku – założony przez Stanisława Witowskiego, kasztelana brzezińskiego, wzniesiony staraniem jego syna Stanisława, kasztelana sandomierskiego. W 1655 roku został zrujnowany przez Szwedów. Odnowił go Aleksander Józef Załuski, wojewoda rawski. W 1752 roku gruntownie restaurował i przekształcił biskup Andrzej Stanisław Załuski.
Cmentarz parafii rzymskokatolickiej św. Andrzeja Apostoła – założony w 1798 roku. Spoczywają tu m.in. rodziny dziedziczne Jedlińska.
Ulice i place |
W Jedlińsku znajdują się następujące ulice:
|
|
Edukacja |
Obecnie w miejscowości, przy ulicy Marii Konopnickiej 2, znajduje się plac, w którym mieści się Publiczna Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki i Publiczne Gimnazjum im. bpa Piotra Gołębiowskiego.
Szkołę (obecnie oddzielnie gimnazjum i szkoła podstawowa) założyli bracia polscy przebywający w Jedlińsku w latach 1560–1630. Sprowadzili do niej nauczycieli z Rakowa. W 1630 roku chorąży łęczycki Stanisław Witowski kupił Jedlińsk, usunął arian z miasta, a szkołę oddał pod nadzór Akademii Krakowskiej. Wówczas nauczycielami szkoły byli: Sebastian Fafrowicz, Fabian Czaplic, Wojciech Zabłocki, Jan Złomański, Wincenty Ujazdowski i Piotr Struszewski. W 1794 roku ksiądz Michał Dmowski ufundował szkółkę elementarną przy kościele, która istniała do 1815 roku. Przez kolejne dziewięć lat mieszczanie sami szukali nauczycieli i opłacali ich, aż w 1824 roku z poręki rządu przysłano do Jedlińska nauczyciela Tomasza Kozłowskiego. Po nim uczył Antoni Ziembicki, mieszkaniec Jedlińska. Wtedy szkoła znajdowała się w jego domu. Po 16 latach Kurator Okręgu Naukowego Warszawskiego nominował na nauczyciela tej szkoły Karola Zieleniewskiego. Następnie uczył tu Michał Wereszczyński, później zaś Tomasz Barabasz, a po nim Paweł Jopkiewicz, Wincenty Przybyłowski, Stanisław Pytkowski i Szymon Wolski. W 1870 roku do szkoły chodziło 80 dzieci z Jedlińska i trzech okolicznych wsi: Woli Gutowskiej, Piaseczna i Lisowa. Za naukę dzieci włościanie płacili nauczycielowi 30 rubli rosyjskich i 50 kopiejek. W 1885 roku wybudowano nowy budynek szkolny – drewniany z jedną dużą salą szkolną i mieszkaniem dla nauczyciela. Nauka odbywała się w nim do wybuchu pożaru w 1890 roku. Pracę nad budową nowej szkoły rozpoczęto dopiero w 1927 roku. W nowym budynku były cztery sale lekcyjne, kancelaria i pokój nauczycielski, a dalsze dwie sale lekcyjne dobudowano w 1938 roku.
Podczas II wojny światowej Niemcy zajęli część szkoły, robiąc w jednej sali warsztat do remontu samochodów, w drugiej mieszkanie dla mechaników. Dzieci uczyły się na tajnych kompletach w prywatnych mieszkaniach, nawet w stodole u pana Salewskiego. W 1945 roku po zakończeniu wojny, kierownikiem szkoły została miejscowa nauczycielka Wacława Ziembicka. Budynek szkolny był zniszczony, toteż nauka odbywała się w pomieszczeniach wynajętych u miejscowej ludności. Remontem budynku szkolnego zajął się Komitet Rodzicielski i przy dużej pomocy ludności przywrócono szkole dawny wygląd. W latach 1952–1955 kierownictwo szkoły objęła Helena Jurkowska. Przez następne trzy lata kierownikiem był Edward Wrona. Od 1958 do 1972 roku szkołą kierował Kazimierz Foremniak. Wtedy przeprowadzono remont kapitalny istniejącej części i dobudowano 3 pomieszczenia, które przeznaczono na szatnię, umywalnię i bibliotekę. Ważnym wydarzeniem dla oświaty była przeprowadzona w 1999 roku reforma. Zlikwidowane zostały ośmioklasowe szkoły podstawowe i na ich bazie z dniem 1 września 1999 roku w Jedlińsku powstały sześcioklasowa szkoła podstawowa i trzyletnie gimnazjum.
W latach 2000–2002 trwała rozbudowa budynku szkolnego w Jedlińsku. Dobudowano 10 sal lekcyjnych, świetlicę, bibliotekę z czytelnią, szatnie i salę gimnastyczną o wymiarach 36×18 m z zapleczem dla potrzeb Publicznego Gimnazjum w Jedlińsku. Wyremontowano część starego budynku szkolnego i uzyskano dodatkowo pięć sal lekcyjnych oraz pokój nauczycielski dla gimnazjum.
Sport |
W Jedlińsku mieści się Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji (boisko piłkarskie z 1950 w widownią na 2000 miejsc, w tym 150 siedzących, orlik, boisko do koszykówki, boisko do piłki siatkowej plażowej, korty tenisowe, domki kempingowe). Siedzibę ma tu Ludowy Klub Sportowy, założony w 1946 roku (jako Błyskawica Jedlińsk) i uczestniczący w regionalnych rozgrywkach piłkarskich[7]. Barwy klubu: niebiesko-granatowe[8].
Znane postacie z Jedlińska |
Małgorzata Foremniak – aktorka
Piotr Gołębiowski – biskup diecezji sandomierskiej
Zobacz też |
- Cmentarz żydowski w Jedlińsku
Przypisy |
↑ Portal polskawliczbach.pl
↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-02-08].
↑ GUS. Wyszukiwarka TERYT
↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 36-37.
↑ Katarzyna M. Wiśniewska: Śmierć ścięta, czyli koniec karnawału, koniec zimy. wyborcza.pl, 2011-03-08. [dostęp 2011-03-08].
↑ Ludowy Klub Sportowy Jedlińsk. 90minut.pl. [dostęp 2011-03-08].
↑ Historia klubu
Linki zewnętrzne |
Jedlińsk w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska. Warszawa 1902.
Historia Żydów w Jedlińsku na portalu Wirtualny Sztetl
|
|
|
Kontrola autorytatywna (wieś w Polsce):
VIAF: 241258142
GND: 7676648-2
- WorldCat