Lelów
| |||
| |||
Rynek w Lelowie | |||
Państwo | Polska | ||
Województwo | śląskie | ||
Powiat | częstochowski | ||
Gmina | Lelów | ||
Liczba ludności (2008) | 2127 | ||
Strefa numeracyjna | 34 | ||
Kod pocztowy | 42-235[1] | ||
Tablice rejestracyjne | SCZ | ||
SIMC | 0137408 | ||
Położenie na mapie gminy Lelów Lelów | |||
Położenie na mapie Polski Lelów | |||
Położenie na mapie województwa śląskiego Lelów | |||
Położenie na mapie powiatu częstochowskiego Lelów | |||
50°41′00″N 19°37′31″E/50,683333 19,625278 | |||
Strona internetowa miejscowości |
Lelów – dawne miasto, obecnie wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim, siedziba gminy wiejskiej Lelów. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie częstochowskim. Lelów leży na Progu Lelowskim Wyżyny Przedborskiej, nad rzeką Białką, ok. 35 km na wschód od Częstochowy.
Lelów uzyskał lokację miejską w 1354 roku, zdegradowany w 1869 roku[2]. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[3].
Liczba mieszkańców – około 2000.
Spis treści
1 Części wsi
2 Historia
3 Zabytki
4 Atrakcje turystyczne
5 Komunikacja
6 Znani lelowianie
7 Przypisy
8 Bibliografia
9 Linki zewnętrzne
Części wsi |
SIMC | Nazwa | Rodzaj |
---|---|---|
0137762 | Posłoda | przysiółek |
0137779 | Pustkowie | przysiółek |
0137756 | Zbyczyce | część wsi |
Historia |
1193 – pierwsze wzmianki w dokumencie wydanym przez papieża Celestyna III o osadzie Lelów „thabernae Lelov”, która istniała na terenie obecnej wsi Staromieście
1246 – Konrad I mazowiecki, jego syn Kazimierz i Mieszko Opolski budują gród („edificant castrum)” nad Białką
1250 - Kolejna wzmianka o miejscowości w łacińskim dokumencie z 1250 roku wydanym przez papieża Innocentego IV w Lyonie gdzie wieś zanotowana została jako „Lelov”[6].
1261 – książę Kazimierz kujawski odbudował gród po zniszczeniach
1304 – wracający z wygnania na Węgrzech książę kujawski Władysław Łokietek po walkach z Czechami zajął Lelów
1307 – wzmianka o kasztelanii lelowskiej
1325-1334 – przeniesienie siedziby dekanatu z Irządz do Lelowa
1314 – Lelów uzyskuje prawa miejskie
1341 22 września – pobyt na zamku króla Kazimierza Wielkiego
1343 18 października – pobyt na zamku króla Kazimierza Wielkiego
1345 24 czerwca – pobyt na zamku króla Kazimierza Wielkiego
1345 lipiec – pod miastem doszło do bitwy między wojskami polskimi i czeskimi w czasie wojny polsko-czeskiej 1345-1348
1357 2 stycznia – pobyt na zamku króla Kazimierza Wielkiego
1365 24 sierpnia – pobyt na zamku króla Kazimierza Wielkiego
1366 9 lipca – pobyt na zamku króla Kazimierza Wielkiego
1366 – Kazimierz Wielki uwolnił mieszczan od myt i ceł w Królestwie Polskim
1370 przed – budowa/rozbudowa zamku obronnego
1370 – budowa klasztoru franciszkanów
XIV – XVII wiek – Lelów był siedzibą powiatu w województwie krakowskim, w tym też okresie zbierał się w nim sąd ziemski dla okolicznej szlachty[7]
1394 – pobyt na zamku króla Władysława Jagiełły
1410 – prace budowlane na zamku w Lelowie z powodu wojny z zakonem krzyżackim
1418 – pobyt na zamku króla Władysława Jagiełły
1418 – sąd nadworny w Lelowie (in curia regis Lelowie) w składzie: Paweł z Bogumiłowic sędzia ziemski krakowski, Piotr Szafraniec (zm. 1437) podkomorzy krakowski, Zbigniew z Brzezia marszałek Królestwa Polskiego, Zaklika z Korzkwi, wojewoda sandomierski Jan ze Zdakowa i kasztelan Stanisław Gamrat oczyścił z nagany Macieja z Wielopola herbu Pilawa
- 1425 – król Władysław Jagiełło przebywał na zamku
- 1494 – nakładem mieszczan została naprawiona brama zamkowa
1547 – w związku z pożarem król Zygmunt I Stary zwolnił miasto na 20 lat z podatków- XVII wiek – utrata znaczenia miasta w wyniku pożarów i zniszczeń wojennych
1662 – Sejm wydał uchwałę na temat zamku w Lelowie- 1766 – przywrócono funkcjonowanie kancelarii ziemskiej
1789 – rozbiórka Bramy Nakielskiej- 1795 – III rozbiór Rzeczypospolitej. Miasto przestało być stolicą powiatu na korzyść Włoszczowy
1819 – kasata klasztoru franciszkanów
1827 – w Lelowie było 128 domów i 785 mieszkańców[8]
1869 – utrata praw miejskich
1870 – zakończenie wyburzania murów miejskich
1870 – klasztor franciszkanów został rozebrany
4 września 1939 – wkroczenie Niemców, rozstrzelanie przez Wehrmacht 16 mieszkańców w odwecie za porażkę pod wsią w walce z wojskiem polskim, spalenie kościoła parafialnego z XIV wieku, zburzenie synagogi, początki prześladowań ludności żydowskiej.
Miejscowość jest siedzibą parafii rzymskokatolickiej pw. św. Marcina, należącej do dekanatu lelowskiego, diecezji kieleckiej.
Zabytki |
kościół parafialny pw. św. Marcina z XIV/XV w. Przebudowany w 1638 roku.
- Wewnątrz ocalały z pożaru we wrześniu 1939 roku krzyż
- kaplica Matki Boskiej Pocieszenia
ohel cadyka Dawida Bidermana, do którego corocznie na przełomie stycznia i lutego pielgrzymują chasydzi z całego świata.
unikatowy rynek (z każdego rogu odchodzą 2 ulice)- cmentarz katolicki, nr rej.: 398/86 z 17.06.1986
nieistniejące:
- Zamek w Lelowie – zbudowany w stylu gotyckim przez króla Kazimierza Wielkiego na planie prostokąta w miejscu wcześniejszego grodu. Został rozebrany w latach 1804-1805. Obecnie w tym miejscu znajduje się cmentarz.
- Kościół Franciszkanów
- klasztor Franciszkanów z 1357 roku – rozebrany w 1825 r.
- Brama Nakielska – zbudowana w XIV wieku przez króla Kazimierza Wielkiego. Wyburzono ją w 1789 roku. Miała długość 18,5 m.[9]
- Brama Krakowska
- Brama Częstochowska w pobliżu klasztoru franciszkanów
- Mury obronne z łamanego kamienia zbudowane pomiędzy rokiem 1333-1370. Ich długość wynosiła około 1000 metrów. Rozebrane w latach 1848-1870.[10]
Atrakcje turystyczne |
- zalew na rzece Białce
- Ciekawostka kulinarna: „ciulim” – potrawa przyrządzana z okazji świąt na bazie ziemniaków, mięsa, przypraw, będąca odpowiednikiem żydowskiego czulentu.
Grób cadyka – Dawida Bidermana
Kościół Franciszkanów w XIX w.
Drzeworyt Olszewskiego z 1876
Tablica upamiętniająca mieszkańców zamordowanych 4 września 1939 roku
Komunikacja |
Droga krajowa nr 46 (Kudowa – Jędrzejów), droga wojewódzka nr (Koniecpol – Kraków), droga wojewódzka nr (Staromieście – Brusiek), niegdyś część drogi wojewódzkiej (Staromieście – Lubliniec).
Znani lelowianie |
Daniel Sigonius – rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie w latach: 1626–1627, 1628-1630, 1637
Dawid Biderman – cadyk. Żył w latach 1746-1814. Jeden z najbardziej znanych ówcześnie cadyków na ziemiach polskich. Jego myśli cytowane są do dziś przez Chasydów na całym świecie
Ignacy Trenda – bohaterski obrońca Kościoła w Lelowie, ur. w 1882, zamordowany przez hitlerowców, 4 września 1939, z powodu odmowy podpalenia Kościoła. Obecnie trwa jego proces beatyfikacyjny.
Przypisy |
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych poprzez wyszukiwarkę. Poczta Polska S.A., styczeń 2013. [dostęp 2015-03-26].
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 44-45.
↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 13.
↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ GUS. Rejestr TERYT
↑ Colmar Grünhagen 1866 ↓, s. 281.
↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo ziemskie w
przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012
↑ Tabella Miast, Wsi, Osad, Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1. Warszawa: 1827, s. 262.
↑ Serwis Nauka w Polsce – PAP SA.
↑ ŁukaszŁ. Schab ŁukaszŁ., Gmina Lelów.pl - Historia, www.lelow.pl [dostęp 2017-01-16] .
Bibliografia |
- Colmar Grünhagen: Regesten zur Schleisischen Geschichte. Breslau: Josef Max & COMP., 1866.
Katalog zabytków sztuki w Polsce w Polsce, T. III, Zesz. 12. Województwo kieleckie, Powiat włoszczowski.- Marian Nowak, Antoni Białowąs, 800 lat Lelowa, 1993.
- Jarosław Widawski, Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Warszawa 1973.
Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm, Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2001.
Linki zewnętrzne |
- Strona internetowa Gminy Lelów
Lelów w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. V: Kutowa Wola – Malczyce. Warszawa 1884.
Lelów w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska. Warszawa 1902.
|
|
|